Oliy matematika, statistika va ekonometrika

 
Kuzatish tadqiqoti
ma’lumotlarni yig’ish usuli hisoblanib, bunda o’z tabiiy muhitda tanlab olingan eksperimental 
birliklar kuzatiladi. Tanlanma eksperimental birliklarining xususiyatlarini nazorat qilish uchun hech qanday harakatlar 
qilinmaydi (Misollar ijtimoiy fikr va so’rovni qamrab oladi). 
Ma’lumotlarni yig’ish qaysi usuli ishlatilayotgandan qat’iy nazar, ehtimoldan yiroqki, ushbu ma’lumotlar ayrim 
bosh to’plam orasidan tanlab olinadi. Biz analitik statistikani qo’llashni xohlasak, biz 
reprezentativ tanlanmani 
olishimiz kerak.

Reprezentativ tanlanma
bosh to’plamning maqsadli guruhi ega bo’lgan o’ziga xos xususiyatlarini ko’rsatadi.
 
Masalan, prezidentlik saylovlari yili davomida amalga oshirilgan siyosiy so’rovnomani ko’rib chiqamiz. Faraz qilaylik, 
sotsiolog barcha 145 million ro’yxatdan o’tgan saylovchilardan amaldagi AQSh prezidentini qo’llab-
quvvatlaydiganlarning foizini baholashni istaydi. So’rov olib boruvchiga tanlanma uchun to’plangan amaldagi 
prezidentning o’z shtatidagi saylovchilarning so’rovi ma’lumotlari asosida baholashni asoslash be’mani hisoblanadi. 
Ushbu baholash deyarli albatta yuqori bo’ladi; shuning uchun, u juda ishonchli bo’lmaydi.
 
Reprezentativ tanlanmaning 
talablarini qondirish uchun eng keng tarqalgan usuli tasodifiy tanlanmani tanlashdan iboratdir. 
Tasodifiy tanlanma 
bosh 
to’plamdagi har belgilangan hajmdagi ko’pligi tanlanmaga kiritilishga teng imkoniyatlarga ega bo’lishga kafolat beradi. 
Agarda sotsiolog bosh to’plamga 145 millionta saylovchilardan 1500 tasini tanlangan bo’lsa, 1500 saylovchilarning har 
bir ko’pligi tanlanmaga kiritilishga teng imkoniyatlarga egadir va ular tasodifiy tanlanmani ishlab chiqilgan bo’ladi.
 
Tasodiy tanlanma
 n eksperimental birliklardan iborat bo’lib, u bosh to’plamni shunday tarzda namoyon qiladiki, har bir 
boshqa n tanlanma tanlashga teng imkoniyatlarga ega bo’lishligini.