Hüseynî, Hayalî, Köroğlu, Öksüz Dede - Ö k
süz Aşık, Kul Mehmet, Kul Deveci, Tamaş-
varlı Gazi Âşık Haşan, Âşık, Kâtıbî, Kayıkçı
Kul Mustafa, Kuloğlu, Karacaoğlan, Gevhe
ri, Âşık Ömer, Mağrip Ocakları Şairleri: Çır-
panlı, G eda Muslu, Benli Ali.
III.
XVIII.-XX. Asır: A. Din ve Tasavvuf
Şairleri: Harâbî. B. Laik Şairler: Cezayir Şa-
irleri:Kara Hamza, Nakdî, Erzurumlu Em
rah, Derdi, Bayburtlu Zihnî, Seyrânî, Dada-
loğlu, Deli Boran, Ruhsatî, Sümmânî, Celâli,
Meslekî, Kağızmanh Hıfzı, Yusufelili Huzû-
rî, Poshoflu Müdâmî, Âşık Veysel, Ali İzzet,
Tâlibî.
ikinci bölümde ise “H alk Hikâyeleri” baş
lığı kullanılmış ve halk hikâyeleriyle ilgili ge
nel bilgiler verilmiş daha sonra da Köroğlu
başta olmak üzere belli başlı halk hikâyeleri
nin özederine ve bu hikâyelerde yer alan man
zum parçalara yer verilmiştir, ikinci bölümü
oluşturan alt başlıklar ve ele alman halk hikâ
yeleri ise şunlardır:
ikinci Bölüm: Halk Hikâyeleri: Halk H i
kâyeleri: Köroğlu Hikâyesi: A. Köroğlu H i
kâyelerinden Kopmuş Manzum Parçalar: B:
Köroğlu Kollan: Bolu Beyi Kolu Silisdre (H a
şan Paşa) Kolu, Demircioğlu Kolu, Koca Bey
Kolu, Köroğlu'nun Sonu. Kirman Şah Hikâ
yesi, Emrah ile Selvi H an Hikâyesi, Kerem ile
Aslı Hikâyesi, Tahir ile Zühre Hikâyesi, Âşık
G arip Hikâyesi, Şah İsmail Hikâyesi, Bey
Böyrek Hikâyesi.
Eserin sonunda bulunan “Lügatçe [Küçük
Sözlük] ”, yayıma hazırlayan tarafından ekle
nen “Dizin” ve yazarların biyografileri kita
bın kullanımını kolaylaştırırken okuyucuya
da aradığmı bulma olanağını vermektedir.
Metin Turan tarafından yayıma hazırlanıp
“Boratav A rşivinden” serisinin üçüncü kita
bı olarak Türk halk edebiyatı kitaplarımız
arasındaki ayrıcalıklı yerini alan “izahlı Halk
Şiiri Antolojisi”ni okuyan meraklılar, bu ki
tapla yüzyıllardır süregelen halk şiiri gelene
ğimizin hemen her devrine seyahat etmekle
kalmayıp halk şiirimizin güzelliklerine de ya
kından tanıklık edeceklerdir.
4. Masallar -1- Uçar Leyli
Pertev Naili Boratav; Masallar -1-Uçar Ley
li; Yayıma Hazırlayan. Mubsine Helimoğlu Ya
vuz, Türkiye Ekonomik ve Toplumsal Tarih
Vakfı Yayınları, Boratav Arşivi’nden; 3, İstan
bul, 2001; X+180 s., 23 x 16 cm., ISBN: 973-
7306-83-3.
Masallar -1- Uçar Leyli; Boratav’ın büyük
emeklerle Anadolu’nun dört bir yanından
derlediği 2629 masalın yayımlanması ile olu
şacak olan masal kitapları dizisinin birinci,
“Boratav A rşivinden” adlı serinin dördüncü
kitabıdır. Bu kitap özellikle masallar konu
sunda yaptığı akademik çalışmalarıyla tanı
nan halkbilimci Muhsine HelimoğluYavuz
tarafından hazırlanmıştır. Kitapta yer alan 70
masal Boratav Arşivi’ndeki 2629 masal m et
ninden özenle seçilerek ilk kez yayımlanmış,
ayrıca kitabın “Giriş” bölümünde yayıma ha
zırlayan tarafından masal türü ile ilgili genel
bilgi ve değerlendirmeler de verilmiştir.
Kitap; Pertev Naili Boratavi Anarken, Su
nuş, içindekiler, Giriş, Uçar Leyli, Kitaptaki
Masalların Tarih Vakfı Pertev Naili Boratav
Arşivi’ndeki Kayıt Numaraları, bölümlerin
den oluşmaktadır. Kitabın G in ş” bölümün
de Muhsine Helimoğlu Yavuz “Masal N edir”
alt başlığı ile masalın tanımı üzerinde durur,
Masallar Üzerinde Yapılan Yabancı Ve Yer
li Araştırmaların Kısa Tarihçesi” alt başlığı ile
dünyadaki ve Türkiye’deki masal araştırma
larına değinir, “Masallar Üzerine Bazı Değer
lendirmeler” alt başlığı ile de kitapta yer alan
70 masalın genel özelliklerinden, içeriklerin
den ve motiflerinden, Pertev Naili Boratav’a
atıflarda bulunarak bahsetmektedir. “Masal
ların Masallarla ve Öteki Türlerle Etkileşim
leri” başlığıyla Türk masallarının birbirleriy-
le ve dünya masallarıyla olan benzer motifle
ri gözler önüne serilmektedir. “Açıklamalar”
kısmında ise Boratav Arşivi’ndeki masal me
tinlerinin kitaplaştmlması sırasında nelere
dikkat edildiği açıklanmakta ve “Sonuç” kıs
mıyla da “G iriş” bölümü bitmektedir.
Daha sonra yayıma hazırlayan tarafından,
Boratav Arşivinden seçilen 7 0 masala yer ve
rilmiştir. Kitapta yer alan masallar sırasıyla
şöyledir:
Uçar Leyli, Adsız-1, Adsız-2, Adsız-3, Ad-
sız-4, Adsız-5, Müskürümü Sultan, Üç Altın
Kıl, Tasa Kuşu, Kediler, Şıkıdım, Bin Liraya
Bir Nasihat, Fatmacık, Âdsız-6, Dardağan,
Pembe Kız, Bir Zalim Padişah, Şerbetçi G ü
zeli, O f Baba, H üsnü Yusuf, Define, Üvey
Ana, Adsız-7, Şahmaran, Adsız-8, Adsız-9,
Adsız-10, Keloğlan, Adsız-11, Pamuk Gan-
de, Kayıkçı Keloğlan, Adsız-12, Göztaşı,
Mehmet Bey, Adalet, Keloğlan ile Karga, Ka
ra Yılan, Keloğlan, Taht Sultan, Sarı inek,
Adsız-13, Adsız-14, Adsız-15, Iplikçi Kızlar,
Adsız-16, H uri Kızı, Adsız-17, Haydar Hav
va, Sihirli Kandil, Billur Terlik, Kabak, iyi Bir
Hükümdarın Üç Oğlu, iğci Baba, Kurnaz
Köylü, Tembel Kadınla Kurnaz Dilenci, Si
hirli, Yakut, Üç Tüy, Ayna, Ayakkabıcı Vezir,
Üç Turunçlar, Şahmaran, Talih Kuyusu, Ad-
sız-18, Mavi Işık, Kırmızı Terlik, Adsız-19,
iki Kardeş, On iki Genç Avcı, Bir Yılanın Üç
Yaprağı, iki Mezar Bekçisi ile Şeytan.
Kitapta yer alan masal metinlerinin sonu
na masalların kim tarafından, nerede ve ne za
man derlendiği
ile ilgili künye bil
gileri de eklenmiş
ayrıca ‘Kitaptaki
Masalların Tarih
Vakfı Pertev Na
ili Boratav Arşi
vi’ndeki
Kayıt
Numaraları” da
eklenmiştir. Türk
masalları üzerine
yaptığı derleme
ve
çözümleme
ç a l ı ş m a l a r ı y l a
m a s a l l a r ı m ı z ı
dünya literatürü
ne sokan Pertev
Naili Boratav’m
arşivinde bulunan masal hâzinesinin bir kıs
mını emek vererek gün ışığına çıkaran; M uh
sine Helimoğlu Yavuz’a ve “Pertev Naili Bo
ratav Arşivi Projesi”ni yürüten Tarih Vak
fı’na, Türk okuyucusunu masallarımızın gi
zemli dünyasına davet eden bu kitabı yayım
ladıkları için minnettarız.
5. Halk Hikâyeleri ve Hikâyeciliği
Pertev Naili Boratav; Halk Hikâyeleri ve
Halk Hikâyeciliği; Yayıma Hazırlayan: M. Sab
rı' Koz, Türkiye Ekonomik ve Toplumsal Ta
rih Vakfı Yayınları, Boratav Arşivi’nden: 3, İs
tanbul, 2002; X+264 s., 23 x 16 cm., 1S13N:
973-7306-93-2.
Pertev Naili Boratav’ın doçentlik tezi olan
“Halk Hikâyeleri vc Halk Hikâyeciliği” adlı
çalışmasının birinci baskısı 1946’da Milli Eği
tim Bakanlığı tarafından, ikinci baskısı ise
1988’de Adam Yayınları tarafından yapılmış
tır. Boratav’ın bu çalışması halk hikâyelerinin
nasıl derlenmesi ve incelenmesi gerektiğini
ayrıca da Türkiye’de araştırılması gereken
çok zengin bir halk hikâyesi geleneğinin var
olduğunu ortaya koyan çok önemli bir çalış
madır. Boratav bu kitabında o zamana kadar
yazılmış, derlenmiş ve basılmış olan bütün
halk hikâyesi metinlerini ele alarak değerlen
dirmeler yapmış ve bu çalışmasıyla günümüz
de dahi halkbilimciler tarafından örnek alın
ması gereken bir eser ortaya koymuştur.
“Halk Hikâyeleri ve Halk Hikâyeciliği”;
içindekiler, Pertev Naili Boratav’ı Anarken,
Önsöz (1987), Önsöz (1946), Yayıma Hazır
layanın Notu, Bibliyografya, I. Mevzu, Şekil
ve Üslup Meseleleri, II Nevi Meselesi, III. Hi- 1
Tüm kitapçılarda
Haklarında çok şey söylendi
ama az şey yazıldı...
•
İş dünyasından, sanat dünyasına,
spor camiasından siyasete...
Uzan imparatorluğunun
içyüzü...
Gazeteci
Nedim Şener’in
kaleminden,
olay yaratacak
bir kitap...
G Ü N C E L
YAYINCILIK
Tel: (0212) 511 22 37, Faks: (0212) 522 8668
e-mail: kontiki@tnn.net
I .
C U M H U R İ Y E T K İ T A P
S A Y I 7 3 5
S A Y F A 19
" > kâyelerin Doğuşu ve Gelişmesi-Müllif Mese
lesi-Varyantlar Meselesi, IV. Halk Hikâyele
rinde Tarihi Hadiseler ve Şahıslar-Hikâyele
rin Tarihle ilgisi, V. Halk Hikâyelerinin Kita
ba Geçişi, Ek Metinler, Metinlere Ait Notlar,
Sonsöz ve Birkaç Not, Ek Kaynakça (1987),
Yeni Ek Kaynakça (2000), Dizin, Kitapta G e
çen Manzum Parçaların Fihristi, Pertev Na
ili Boratav’ın biyografisi bölümlerinden mey
dana gelmektedir.
Kültür Bakanı Prof. Dr. B. Suat Çağlayan
tarafından yazılan “Pertev Naili Boratav’ı
Anarken” adlı kısımda Kültür Bakanı Çağla
yan Boratav’ın Türk halk kültürü çalışmaları
içerisindeki önemini vurguladıktan sonra
Kültür Bakanlığının Boratav ile ilgili yaptığı
çalışmalardan bahsetmiştir.
Eserde Pertev Naili Boratav tarafından bi
ri kitabın 1987 baskısı için diğeri ise 1946 bas
kısı için yazılmış olan iki “Önsöz” yazısı var
dır “Önsöz (1987)”de Boratav; kitabının ya
zılış amacını belirttikten sonra bir iki küçük
değişiklik dışında kitabın yeni baskısında di
li, üslubu ve içeriği ile olduğu gibi bırakıldı
ğını belirtmiştir. Boratav “Önsöz (1987)” de
özellikle Profesör Faruk Sümer’in Köroğ-
lu’nun gerçek tarihi kişiliğiyle ilgili yazdığı bir
yazısı üzerinde durmaktadır. Ayrıca Boratav
“Önsöz”de “Dil ve Tarih Coğrafya Fakültesi
Folklor Arşivi” adının neden “Pertev Naili
Boratav Arşivi” olarak değiştirildiğini açıkla
maktadır.
“Önsöz” (1946) da ise Boratav; halk hikâ
yeleriyle ilgili önemli tespidere yer vermekte
dir. Boratav burada Köroğlu destanı için:
“...onu epik nev’in mükemmel bir numunesi
olarak görüyordum; fakat destanı karakteri
galip ve diğer halk hikâyelerinden bu itibarla
tamamen ayrı bir orijinal nev’in numuneleri
olarak alıyordum. Bugün bu fikirden uzaklaş
mış bulunuyorum. Anık Köroğlu hikâyeleri
ni, bütün diğer halk hikâyelerinde bir halk
edebiyatı nev’inden sayıyorum.” (s. XII) di
yerek bir bilim adamının yeni bilgiler karşı
sında nasıl tavır alması gerektiğini göstermek
tedir. Boratav halk hikâyelerinin Dede Kor
kut da dahil olmak üzere, destanm yerini ya-
vaş yavaş alan yeni nev’in ro
manın ve hikâyenin iptidaî
numunelerini veren bir tür
olduğuna dikkaderi çekmek
te ve burada konularının sı
nırlarım belirtmektedir. Bo
ratav A rşivinden dizisinin
beşinci kitabı olarak yayımla
nan “Halk Hikâyeleri ve
Halk Hikâyeciliği”ni halkbi
limi uzmanı M. Sabri Koz bü
yük bir titizlikle yayıma ha
zırlamıştır. Kitabın M. Sabri
Koz tarafından yayıma hazırlan
ması hem kitap hem de okuyu
cu için bir şans. Çünkü bu kita
bın 1988’de Adam Yayınları ta
rafından yapılan ikinci basımını da M. Sabri
Koz, Boratav’la yazışarak, onun istekleri doğ
rultusunda yayıma hazırlamıştır.
“Yayıma hazırlayanın N o tü ’nda M. Sabri
Koz kitap ile ilgili olarak şunları söylemekte
dir: “Halk Hikâyeleri ve Halk Hikâyeciliği”,
Boratav’ın Köroğlu Destanı ile başlayan “des
tan” ve “halk hikâyeleri” araştırmalarının
dünya görüşü, bilim anlayışı ve geleceğe yö
nelik büyük projeler hayal etme bakımından
vardığı olgunluk düzeyini göstermede bir ör
nek teşkil eder. (s. XV)
Ayrıca M. Sabri Koz, kitabın bu basımı için
yeni bir ek kaynakça hazırlamayı bir görev
bildiğini ve bu kaynakçada otuz yılı aşkın bir
süre içinde yayımlanmış kitap, makale, ve bil
dirilerden yapılmış seçmelerle, özel ve resmî
kitaplarda bulunup yeni tespit edilen yazma-
lan sıraladığını söylemektedir. Yayıma hazır
layan ek kaynakça ile beraber küçük sayfa al
tı notlarıyla birlikte bazı düzeltme ve ekleme
ler de yaptığmı ifade etmektedir.
“Bibliyografya” bölümünde konu ile ilgili
yayınlar sıralanmıştır. Boratav kitabında halk
hikâyeleri üzerine yaptığı incelemelerini baş
lıca beş bölüm altında ele almıştır. Bu bölüm
ler ve içerikleri şöyledir: “I. Mevzu, Şekil ve
Üslup Meseleleri” üst başlığı altında hikâye
lerin konuları bakımından sınıflandırılması,
hikâye konularının kaynakları, eski ve yeni
P ertev Naifi
B o ra ta v ’ın
Türk
halkbilimi ve
Türk halk
edebiyatı
alanında pek
ço k önem li
eseri vardır.
konular, hikâyelerin şekil ve
üslup özellikleri incelenmiş
tir.
II.
“Nev’i Meselesi” üst
başlığı ile Boratav halk hikâ
yelerinin destan, masal, ro
man, halk şiiri, realist halk hi
kâyeleri, meddah hikâyeleri,
halk temaşası gibi diğer halk
edebiyatı ürünleri ile olan
__ benzerlik ve farklılıklarını or
taya koymuştur.
III. “Halk Hikâyelerinin Doğuşu ve Geliş-
mesi-Müellif Meselesi-Varyandar Meselesi”
başlığı altında ise Boratav kendisine kadar
pek az söz söylenmiş olan bu konuları; 1. Kü
çük türkülü hikâyelerin meydana gelişi, 2. Bü
yük hikâyelerin bazı epizodarmm meydana
gelmesinde türkülerin rolü, 3. Büyük hikâye
lerin meydana gelişi, olmak üzere üç aşama
da ele alıp incelemiş, ortaya çıkan sonuçlan
halkbilimcilerin gözleri önüne sermiştir.
IV. “Halk Hikâyelerinde Tarihi Hadiseler
ve Şahıslar Hikâyelerin Tarihle ilgisi” başlığı
altında Boratav bir tarihçi titizliğiyle, Köroğ
lu başta olmak üzere, halk hikâyelerinde ge
çen şahısların ve bazı epizodarın tarihle olan
ilgisini tespit etmeye çalışmıştır.
Boratav’ a göre; halk hikâyelerinde tarihi
isimlere rastlanılması hikâyelerde tam bir ta
rihi realizm karakteri bulmamız için yeterli
değildir. Bu isimlerden bir kısmı kahraman
lara isim verilmesi gerektiği için vardır ve hi
kayeci gelişi güzel isimler seçmek yerine ba
zen halk içinde çok popüler olmuş - iyi veya
kötü- çok tesirler bırakmış isimleri tercih et
miştir. (s. 142)
V. “Halk Hikâyelerinin Kitaba Geçişi” bö
lümde Boratav örnekler vererek halk hikâye
lerinin nasıl yazıya geçirildiğini anlatmakta ve
halk hikâyelerinin yeni basımlarında nasıl ha
reket edilmesi gerektiği sorusuna cevap ara
maktadır. Şüphesiz bu bölümde ele alman ko
nular üzerinde ilk düşünen ve çözümler üre
ten kişilerin başında Boratav gelmektedir.
Kitaptaki “Ek Metinler” kısmında sırasıy
la şu halk hikâyesi metinlerine yer verilmiştir:
“ I. Gül ile Ali Şîr Hikâyesi”, II. Köroğlu: 1.
“ilk Kol’dan Parçalar, 2. “Bolu Beyi K oluna
Ait Baş Kısmı” III. Celalî Bey ve Mehmet Bey
Hikâyesi”.
“Metinlere Ait Notlar” kısmında ise metin
leri verilen halk hikâyelerinde geçen bazı ke
limelerin anlamlan, hikâyelerin kaynaklan,
hikâyelerin icrasma ait bilgiler verilmiştir.
“Sonsöz ve Birkaç N o t” kısmında Boratav
kitabın baskıya verilmesinden sonra gördüğü
bazı kitaplara ve çeşitli çalışmalara dair not
lan sıralamıştır.
“Ek Kaynakça (1987)”da Boratav kitabın
1946’da yapılan ilk basımından, 1988’de ya
pılan ikinci basımına kadar geçen sürede rast
ladığı toplam 117 yayının künyesini sıralamış
tır. Kitabı yayıma hazırlayan M. Sabri Koz ise
“Halk Hikâyeleri ve Halk Hikâyeciliği için
Yeni Ek Kaynakça (2002)” başlığı altında
1988’den 2000’e kadar geçen sürede belirle
diği toplam 221 yayının künyesini vermiş böy-
lece konu ile ilgilenenlere Türkiye’de yapılan
halk hikâyeleri çalışmalarım topluca görme
olanağı sunmuştur.
Kaynakça kısımları ile beraber “D izin”,
“Kitapta Geçen Manzum Parçalatın Fihristi”
ve “ Pertev Naili Boratav” biyografisi de ki
tabın bir kaynak olarak kullanımını kolaylaş
tıran çok önemli kısımlardır.
Taııh Vakfı’run projesi ve Kültür Bakanlı-
ğı’nınkatkılarıyla “Boratav A rşivinden” ad
lı seri içerisinde yayımlanan bu beş kitap; Tür
kiye’deki halk kültürünün eşsiz bir hazine de
ğerinde olduğunu akademik çalışmalarıyla
tüm dünyaya gösteren Pertev Naili Boratav’ın
unutulmaması, genç kuşaklara tanıtılması ve
yapmış olduğu önemli çalışmalardan halkbi
limcilerin yararlanması bakımından çok
önemli bir görevi yerine getirmiş bulunmak
tadır. Beklentimiz odur ki Boratav Arşivi’nin
tamamı usta ellerin özenli çalışmalarıyla Türk
insanına ulaştırılsın. Bu yayımlarda emeği ge
çen herkes özellikle de kitapları yayıma hazır
layan M. Sabri Koz, Metin Turan, ve Muhsi-
ne Helimoğlu Yavuz, titiz çalışmalarından do
layı her türlü takdire layıknrlar. ■
* İ. U. Türkçe Okutmanı
PİRAMİT
Y A Y I N C I L I K
P İ R A M İ T
YAYINCILIK
İh
ateşte
semaha
durmak
ROMAN-OYUN
^
KÜRESEtLEŞMEOE
N A SH »İR
MEDYA DÜZENİ
EĞİTİM
Serpil S*«
Ç O C U K
a
Ğ Y K O
A
.....
VÇirR'İ'M'A
ÇOCUK-ÖYKÜ
k
TAjıjH
ÖI
sî
CG
üin
c ÛNVMV^f
■ ty'ijisi'n
TARİH-ARAŞTIRMA
*>
ÇACDAŞ
S A N A T
SANAT
a(h
Jcislcÿonin
Koiusıaıu
okşamak
ROMAN
A
BENBİR
ÖLÜYÜM
ROMAN
A
PERCUSSION
TARİHİ
MÜZİK
C ih an g ir G e n e r
. ¿OTERİK-BATINİ
DOKTRİNLER TARİHİ
•Uti. M
tmutmu ı ■
7. IUMIM
FELSEFE
S O N
S A P K I N
G E N
P&*
&
T *
V
U fu k K EM A L
BİLİM-KURGU
HUKUK
İh
YAĞMURU
BAĞIŞLAR
GİBİYİM
ROMAN
MAVİ YOL
33 10 MERKEZ'
' t-W OZDCMSr
EĞİTİM
p
p
p
p
p
R A M
R A M
R A M
R A M
R A M T
T
y a y i n c i l i k
T
y
a
y
i
n
c
i
l
i
k
T
y a y i i n c i l i k
T
Y A Y I N C I L I K
Y A Y I N C I L I K
1. KİTAP FUARI: Ümitköy - GALERİA • 18 Şubat - 1 4 Mart 2004
2. KİTAP FUARI: Yenimahalle - YEREL GÜNDEM 21 * 20 Mart - 4 Nisan 2004
3. KİTAP FUARI: Kavaklıdere - KARUM • 5 Nisan -11 Nisan 2004
KİTAP ve SANAT EVİ: (merkez) 100. Yıl 35/37 Cad. Balgat • (şube) Galleria - Ümitköy
Tel: (0312) 284 11 88 - 284 10 86 - 235 42 99 - 220 00 90 • Fax: (0312) 284 15 75 - ANKARA
C U M H U R İ Y E T K İ T A P
S A Y I 7 3 5
Taha Toros Arşivi
S A Y F A 2 0