Optik tolali lazerlar? Ularning kristallarning xossalariga ta’sirini o’rganish
Yüklə 1,54 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
3.2. Kristallarni o’rganishda lazerlarning kristal atomi yoki molekulalari bilan o‘zaro ta’siri mexanizmlari Yuqorida mikrokremniyning morfologiyasini o‘rganishda olingan natijalarni ko‘rib chiqdik. Kristalning kimyoviy tarkibi yoki atomar holati lazer nurlarining ular bilan o‘zaro ta‘siri asosida aniqlanadi. Quyida lazerlar nurlarining Kristal 65 atomi bilan o‘zaro ta‘siri jarayonida yuz beruvchi fizik jarayonlarni ko‘rib chiqaylik. Ma‘lumki, tabiatda sof atom yoki molekulalardan iborat modda bo‗lmaydi. Uning tarkibida o‗sha moddani olish yoki kimyoviy ishlov berish jarayonida tashqi muhitdan kirib qolgan neytral kirishma atomi yoki molekulalari bo‗lishi mumkin. Bunday noqulayliklar yarimo‗tkazgichlar materialshunoslikdagi asosiy muammalardan biri hisoblanadi. Yutilgan nurlar modda hajmidagi turli atom yoki molekulalar bilan o‗zaro ta‘sirlashganda quyidagi jarayon yuz beradi. Bizning fikrimizcha, yutilgan nurlar neytral atom yoki molekulalar bilan o‗zaro ta‘sirlashganda, ularning atomar yoki molekulyar bog‗ini uzib, neytral atom yoki molekulalar emissiyasini hosil qiladi (2.7-rasmga qarang). Bu hodisa neytral atom yoki molekulalar emissiyasi deb ataladi. Huddi shunday hodisa elektronlar bilan ham yuz berishi mumkin. Yutilgan nur elektronlar bilan ta‘sirlashganda elektronni o‗z o‗rnidan chiqarib yuborishi mumkin. Natijada ion-elektron juftligi hosil bo‗ladi. Bu hodisa ion-elektron emissiya deb ataladi. To‗qnashuv uzilgan bog‗dagi elektronlarga bog‗liq bo‗lsa, ham shunday jarayon yuz beradi. Uzilgan bog‗da nafaqat elektron balki, ion bo‗lishi ham mumkin. Agar yutilgan nur uzilgan bog‗dagi ion bilan to‗qnashsa, bo‗sh o‗ringa elektron joylashib qoladi. Natijada bo‗sh o‗rin bartaraf bo‗ladi. Bu hodisa ion emissiya deb ataladi. Bo‗sh o‗ringa nurga tegishli elektron yoki o‗z o‗rnini tashlab chiqib, erkin holatga o‗tgan elektron kelib o‗tirish ham mumkin. Ko‗rib o‗tilgan hodisalar hisobiga qaytgan nurlarning to‗lqin uzunligi va chastotalari bir-biridan farq qilib, ular ekranda turli tasvirlar hosil qiladi. Yakunda modda haqida to‗la ma‘lumot olinadi. 66 2.7 – rasm. Ion nur dastalarining atom yoki molekulalarda sochilish sxemasi Kristal sirtlarini o‗rganishda to‗lqinli hamda nuqtaviy tekshirish usullaridan foydalaniladi. Nuqtaviy tekshirish usulida namunaning belgilangan nuqtadagi xarakteristikalari olinadi. To‗lqinli usulda ikkilangan elektron nurlari kristal sirti bo‗ylab harakatlanib uning kimyoviy tarkibini taxlil qiladi. Bizning holatda har ikkala usullardan foydalanildi. |