Oqsil va oqsil-energetik taqchillik (yetishmovchilik sabablari, oqibatlari va oldini olish yo‘llari)
Yüklə 0,62 Mb. Pdf görüntüsü
|
| 1.2. To‘la qiymatsiz oqsillar
Endi yuqorida aytib o‘tilganlarni inobatga olgan holda aytadigan bo‘lsak, oqsillarning ikkinchi guruhi bu to‘la qiymatsiz oqsillar bo‘lib, bular tarkibida almashtirib bo‘lmaydigan aminokislotalarning kamligi yoki butunlay yo‘qligi bilan to‘la qiymatli oqsillardan farq qiladi. Almashtirib bo‘ladigan aminokislotalarni organizmning o’zi sintez qila oladi. Shuning uchun ularning kunlik ovqat tarkibida yetarli bo‘lmasligi ham jiddiy oqibatlarga olib kelmaydi. Yuqorida hayvon mahsulotlarining asosini to‘la qiymatli oqsillar tashkil qilishini aytib o‘tgan edik. Oqsillar bundan tashqari o‘simlik mahsulotlarida ham mavjud. Masalan, dukkaklilar – mosh, loviya, no’xat, soya va boshqalarda, makkajuxorida, bug’doyda va boshqa mahsulotlarda ham oqsillar bor. Ammo o‘simlik mahsulotlaridagi oqsillarda almashtirib bo‘lmaydigan aminokislotalar miqdori juda kam yoki butunlay mavjud emas. O‘simlik va hayvon mahsulotlarining biologik qiymati ana shu oqsillarga qarab aniqlanadi. O‘simlik mahsulotlarining biologik qiymati uncha yuqori emas. Masalan, bug’doy unida bu ko‘rsatkich 52-65 %, nonda 7 %, har xil yormalarda 6-10%, dukkaklilarda (no’xat, loviya, mosh) 24% bo‘ladi. Bugungi kunga kelib bizning kunlik ratsionimizda to‘la qiymatsiz oqsillar ko‘plab mavjud. Ammo yomon tomoni shundaki, yuqorida ta'kidlab o‘tilganidek, ular o’z nomi bilan to‘la qiymatsizdir. Ularning kamroq qismi o’zlashtiriladi va shu bilan birga ular tarkibida organizm uchun muhim bo‘lgan almashtirib 24 bo‘lmaydigan aminokislotalar kam yoki deyarli yo‘q. Bu esa organizm uchun unchalik ham samarali hisoblanmaydi. To‘g‘ri, bu oqsillar ham oqsil, ularning organizmda muhim vazifalarni bajarishini va katta ahamiyatga ega ekanini tan olmaslik mumkin emas. Ammo ular har qancha bo‘lganda ham to‘la qiymatli oqsillar bilan tenglasha olmaydi. Bu oqsillar asosan o‘simlik mahsulotlarida uchrab, ular ham organizmda plastik material va energetik manba vazifasini bajaradi. Butun dunyo miqyosida ko‘rib chiqadigan bo‘lsak ham, bu oqsillar ko‘p iste’mol qilinadi. Ya’ni to‘la qiymatli oqsillarga bo‘lgan talabning yetirlicha qondirilmasligi faqat bizda emas, balki boshqa davlatlarda ham ko‘p uchraydi. Ayniqsa, Afrika, Hindiston, Lotin Amerikasi mamlakatlari, ko‘pgina Osiyo mamlakatlari va boshqalarda ham asosan to‘la qiymatsiz oqsillar iste’mol qilinib, to‘la qiymatli oqsillarga bo‘lgan ehtiyoj yetarlicha qondirilmay kelayotir. Bizning sharoitimizda to‘la kimatsiz oqsillarga boy bo‘lgan mahsulotlarni yetishtirish borasida bir talay ishlar qilinmokda. Ular organizmda to‘la qiymatli oqsillar kabi muhim bo‘lmasa-da, ammo organizmning oqsillarga bo‘lgan ehtiyojini bir qadar qondirishda katta ahamiyatga ega. Shuning uchun ham nutritsiologiyada bu oqsillarning bahosi pasaytirilmaydi, ularni ratsiondan butunlay chiqarib tashlash tavsiya etilmaydi, balki hech bo‘lmaganda ana shu oqsillarga bo‘lgan ehtiyojning qondirilishi organizm uchun muhim deb, hisoblanadi. Shularni e'tiborga oladigan bo‘lsak, to‘la qiymatsiz oqsillarni iste’mol qilish ham kishi organizmi uchun katta ahamiyat kasb etishining guvohi bo‘lamiz. Bizning qishloq xo’jalik sanoatimizda mosh, loviya, no’xat, soya, arpa, makkajuxori kabi mahsulotlarni ekish va ulardan yuqori hosil olish mumkin. Bu aholining oqsillarga bo‘lgan talabini qondirish yo’lidagi muhim omillardan biri bo‘lib qolaveradi. |