Oqtay əFƏNDİyev
Yüklə 2,17 Mb. Pdf görüntüsü
|
134 edildi. Türk sultanın bir sıra adlı-sanlı əyanları əsir alındı 8 .
şöhrəti gətirdi. O, özünün cəsarətli, sürətli həmlələri ilə türkləri dəhşətə saldığı üçün onu “Dəli İsmayıl” adlandırmışdılar 9 . Hətta
iyirmi il keçdikdən sonra da İsmayılın hünərləri haqqında rəvayət, Azərbaycanda hələ də yaşamaqda və adətən belə hallarda olduğu kimi, hədsiz dərəcədə bəzək-düzək vurulmaqla qalmaqda davam etmişdi. Belə ki, ingilis taciri Cefri Deket 1574-cü ildə məlumat verirdi ki, İsmayılın İskəndər paşa ilə döyüşü zamanı guya 100 minə yaxın osmanlı həlak olmuşdu 10 .
uzun sürən fasilə yarananda, I Şah Təhmasib Qarabağdan Təbrizə qayıtdı və sülh bağlanmasını bayram etməyi, türklərlə müharibənin qəhrəmanını layiqincə alqışlamaq qərarına gəldi. İskəndər bəy Münşi yazır: Təbrizdə elə bir bayram keçirildi ki, o indiyə kimi qızılbaşların dilindən düşmür 11 . Oradaca İsmayılın Şah Nemətulla Yəzdinin qızı ilə təntənəli toyu oldu 12 . Iskəndər bəy Münşi yazır: “Lakin o, şahın xeyirxahlığına və mərhəmətinə nankorluq göstərdi və möhtərəm atasının bəyənmədiyi çoxlu əməllərə yol verdi” 13 . Tarixçi bildirir ki, bunun nəticəsində şah, şahzadənin sarayda qalmasını mümkün saymır və onu, öz böyük qardaşı Məhəmməd Mirzəni hakim kimi əvəz etmək üçün hicri 963 (1556)-cü ildə Herata göndərir. İskəndər bəy Münşi qeyd edir ki, şahın əmri ilə Əli Sultan Təkəli İsmayılı Herata çatdırmalı və şahzadə Məhəmmədi isə özü ilə şahın yanına, saraya gətirməli idi.Əli Sultan Məhəmmədlə Heratdan qayıdanda, şahın olduğu Savucbulaqdan bir qədər aralıda şah qorçilərindən biri onu ölüncəyədək döyür. İskəndər bəy Münşi, bu qəddarcasına divanın səbəbini açmadan bunu göstərməklə kifayətlənir ki, İsmayılı Herata müşayiət edərkən o, şah tərəfindən verilmiş göstərişləri yerinə yetirməmişdi.
135 Əli Sultanın günahının nədən ibarət olduğunu V.Hins Məhəmməd Tahir Qəzvininin “Xülase-yi məqal) materiallarını tədqiq etməklə açır. Əli Sultan İsmayılı Xorasana müşayiət etdiyi zaman şahdan məktub almışdı ki, onu Məhəmməd Mirzənin lələsi, Heratən əmir əl-ümərası Məhəmməd xan Şərəfəddin oğlu Təkəliyə şəxsən təqdim etsin. Məktubda yazılmışdı ki, İsmayıl Mirzə hər işdə yalnız əmirin razılığı və təqdir etməsi ilə fəaliyyət göstərməli, tamamilə onun himatəsi altında olmalıdır. Əli Sultan, İsmayılı məktubun məzmunu ilə tanış etdikdən sonra onu əmirdən gizlətdi. Məhəmməd xanın şahın məktubunu ona vermək tələblərinə Əli sultan soyuqqanlıqla cavab verdi ki, o, I Təhmasibin şifahi əmrini ona çatdırmalıdır. Həmin əmrə görə isə əmir və onun oğlanları hər işdə şahzadəyə tabe olmalıdırlar. Məhəmməd xanın bilavasitə şaha məktubla müraciət edərək onu hər şeyi olduğu kimi xəbərdar etməkdən başqa çarəsi qalmadı. Şah, Əli Sultanı geri çağırdı. Beləliklə, Əli Sultan İsmayıl Mirzəyə sədaqətini öz həyatı bahasına nümayiş etdirdi. Bununla belə, İsmayıl Heratda öz lələsi Məhəmməd xanı dövlət işlərində iştirakdan uzaqlaşdıraraq bütün məsələləri özbaşına həll edirdi 14 . Məsələn, Alessandri göstərir ki, İsmayıl şahdan soruşmadan vilayətlərin hakimlərinə məktublar göndərərək onlardan dərhal qoşun toplamaöı və Amasya müqaviləsini pozmaqla Osmanlı vilayətlərinə yürüşə başlamağı tələb etmişdir 15 . Buna bənzər məlumatlar dogər Avropa mənbələri ilə də təsdiq olunur. Dövlət işlərindən uzaqlaşdırılmış və təhqir olunmuş Məhəmməd xan şaha onun oğlunun davranışı barədə məlumat verir və onun geri çağırılmasını xahiş edir. Eyni zamanda şaha böyük təsiri olan vəzir Məsum bəy Səfəvi, sultana qarşı yürüş etmək üçün qoşun toplamaq barədə çağırışla İsmayılın vilayət hakimlərinə göndərdiyi bir neçə məktubu ona göstərir. Şah doğma qardaşları Əlqasın və Samın ona vurduqları ağır zərbələri hələ 136 unutmadığından, belə təhlükəli itaətsizlik əlamətlərini təqdir edə bilməzdi. Habelə oğlunun qızılbaş döyüşçüləri arasında necə məşhur olduğu da şaha yaxşı məlum idi. Belə fərz etmək də məntiqidir ki, I Təhmasin İsmayılın onu taxtdan kənar edib yerini tuta biləcəyindən də ciddi surətdə qorxurdu 16 .
dərhal özünün hərbi dəstəsinin rəisi (qorçibaşı) Sevindik bəy Əfşarı İsmayılı vəzifədən kənar etmək əmri ilə Herata göndərdi. Onun yerinə Məhəmməd Mirzə yenidən Herat hakimi təyin olundu. Sevindik bəy İsmayılla Təbəs və Yəzddən keçib savəyə gəldi 17 .
qalasına salırlar 18 . Məhəmməd Tahir Qəzvini məlumat verir ki, İsmayılın saraydakı fəal tərəfdarları - Həmzə bəy Rikabdarbaşı, Xeyir Mirək, Süleyman bəy bu zaman artıq cəzalandırılmışdılar 19 .
atılmışdı 20 . İsmayıl 19 il 6 ay və 21 gün 21 həbsdə əziyyət çəkmişdi. O, iyirmi dörd yaşında, qüvvə və bacarığının yüksəliş çağında qalanın astanasından içəri adlayaraq, oradan mənəvi və fiziki cəhətdən sarsıdılmış halda, yalnız qırx üç yaşında çıxa bilmişdi. Bu zindan İsmayılın qəlbində sağalmaz iz buraxmış və onun gələcəkdə qısamüddətli hakimiyyəti zamanı törətdiyi qeyri-insani qəddarlıqlarda ifadəsini tapmışdı. İsmayıl Qəhqəhə qalasında olduğu zaman baş vermiş hadisə - I Şah Təhmasibin ölümü, saraydakı həyəcanları və əyanlar arasındakı parçalanmanı əvvəlcədən müəyyən etmişdi. Şərəfxan Bidlisinin xəbər verdiyi kimi, hicri 979 (1571- 1572)-cu ildə Qəhqəhə qalasından qızıl və gümüş külçələr yoxa çıxmışdı
22 . Qala rəisi Həbib bəy Ustaclı Külçələrin yoxa çıxmasında şahzadəni günahlandırdı. İsmayıl isə bu işdə Həbib bəyin qızının təqsirkar olduğunu söyləyirdi. İşi yerindəcə təhqiq etmək üçün şah bir dəstə qızılbaş əmirini qalaya göndərdi.
Yüklə 2,17 Mb. Dostları ilə paylaş:
|