Oqtay əFƏNDİyev
Yüklə 2,17 Mb. Pdf görüntüsü
|
159 olunmuş məbləği almaq arzusu ilə iddia edirdi ki, onlar həyatları boyu şiəliyə mənsub olmamışlar. Bir çox qəzvinli keçmişdə sünni olmuş, şafii təriqətinə etiqad etmişdi. Buna görə də belə hesab edirdilər ki, onların çoxu hələ paytaxtda qalmaqdadır. Mirzə Məxdum bu yolla müəyyən edilmiş “sünnilərə” 200 min tümənə qədər pul verdi 71 . Lakin II İsmayıl və sünnipərəst ruhanilər öz əməllərini davam etdirmək fikrində idilər. Qəzvin möhtəsibinə (keşikçi dəstəsinin rəisi) göstəriş verilmişdi ki, o, məscidlərin bütün divar və qapılarından İmam Əliyə olan məhəbbəti ifadə edən yazıları yox etsin. Möhtəsib Mir Zeynalabidin Kaşi özü şiə idi. Lakin II İsmayılın xoşuna gəlmək üçün imamların şücaətlərini təsvir edən bütün yazıları və hətta onların adlarını da pozmağı əmr etdi. Dərvişin öldürülməsi və məscidlərin təhqir edilməsi xəbəri təəssübkeş qızılbaşların səbir kasasını doldurdu. Onların əyanlarından ibarət adamlar son dərəcə hiddətlənmiş halda Səədabad bağında, sarayın qarşısında toplaşdılar. Onlar şiə icmasının başçısı olan mürşidi-kamilinaçıq-aşkar öz əcdadlarının etiqadından imtin etmək niyyətində olduğu təqdirdə, müridlərin (sufilərin) özlərini necə aparacaqlarını da bilmirdilər. Bəziləri bu barədə İsmayılın şəxsi fikrini öyrənməyi təklif edirdilər. Çünki yalnız o, icmanın irsi başçısı kimi şübhələrə son qoya bilərdi. Ağsaqqallar bu təklifə qarşı çıxış etdilər. Onların fikrincə, belə rəftar qəbul olunmuş qaydalara müvafiq deyildi və şah sülaləsinə qarşı qiyam kimi başa düşülə bilərdi. “Bəli, bəs İsmayıla belə sualı verməyə kim cəsarət edəcək?”. Təkəli taufasının başçısı Ərdoğdu Xəlifə, türkman tayfasının rəhbəri Əmir xanla bərabər şahın yanına getmək, etiqad məsələləri üzrə onları narahat edən suallara cavab verməyi şahdan xahiş haqqında razılıq əldə olundu. Burada iştirak edən əmirlərin bir qismi tez aradan çıxıb şaha xəbər verdilər ki, təkəli və türkman tayfalarının başçıları öz aralarında ittifaq bağlayıblar, müttəfiqlər 160 şahı dinsizlikdə günahlandırmaq, onu devirmək və yerinə Tehranda yaşayan şahzadə Həsəni 72 taxta oturtmaq niyyətindədirlər. Qəzəblənmiş II İsmayıl dərhal Əmir xanı öz yanına çağırtdırdı və çox sərt şəkildə ona dedi: “Siz mənim sünni etiqadını seçdiyimi iddia etməklə məni qızılbaşların arasında rüsvay edir, xalqın mənə olan inamını qırırsınız!” Əmir xan ona cəsarətlə cavab verdi: “Biz belə düşünmürük və bizim əlahəzrət şaha inamımız sarsılmazdır. Biz belə hesab edirik ki, əgər əlahəzrət tərəfindən etiqad məsələlərinə etinasızlıq təzahür etmişsə, bu, sizin dövlət işləri ilə məşğulluğunuzdan irəli gəlir və düşmən əməlidir. Lakin Mirzə Məxdum Şərəfi bu məsələni aşkarlamış, şaha böhtan atmışdır. O, xalqa açıqca deyir ki, əlahəzrət şah sünniliyi qəbul etməyə meyil edir. Mirzə Məxdum şiə üləmalar ilə həmin etiqadın üstünlükləri barədə mübahisə açır. Əgər şah bu şayiələri yalan hesab edirsə, qoy onu cəzalandırsın. Məgər bizim günahımız varmı?” Daha sonra Əmir xan sözünə davam etdi: “Niyə əlahəzrət şah (onun) xeyirxahları haqqında (bizim) düşmənlərimizin sözlərinə qulaq asır, onların düzgünlüyünü və yanlışlığını yoxlamadan (bizi) – ürəkdən sadiq olanları öz düşməni hesab edir?” II İsmayıl dedi: “Əgər mən qızılbaşların padşahı olmağa layiq deyiləmsə, sizin sövdələşmənizə və qərarınıza əsasən, Tehrandan Sultan Həsəni bura gətirin və özünüzə padşah edin!” 73 .
isə İsmayıl dedi ki, əgər onlar həqiqətən şahzadə Həsəni taxta əyləşdirmək niyyətində deyillərsə, o və Müseyib xan Təkəli bunu əməlləri ilə sübuta yetirsinlər. Bu, şahzadə Həsənin qətlə yetirilməsinə açıq işarə idi. Əmirlər bunu başa düşdülər və tezliklə şahzadə xüsusi olaraq bu məqsədlə göndərilmiş adamlar vasitəsilə Tehranda öldürüldü 74. . Bu hadisələrdən sonra II İsmayıl ustaclı əyanları ilə yaxınlaşmağa, türkman və təkəli tayfalarına isə şübhə ilə yanaşmağa başladı. Lakin tezliklə şah başa düşdü ki, özünün dini islahat
161 səylərində həddindən çox irəli getmişdir. Qızılbaş əyanlarının qiyamından və həyəcanlanmış xalqın tərəfindən baş verə biləcək iğtişaşlardan ehtiyat edərək o, Mirzə Məxdumu yanına çağırdı. Hamının gözü qarşısında onu ittiham edib danladı. “Bu, əhalinin ürəyindən idi və beləliklə, xalqın şübhəsi aradan götürüldü” 75 .
məsələlərə qayıtmadı. II İsmayılın sünniliyə olan rəğbəti onun hakimiyyəti dövründə zərb edilmiş sikkələrdə daha aşkar surətdə təzahür etmişdi. İsmayıl tac qoyduqdan sonra, bir müddət yeni şahın adı ilə sikkə zərb olunmadı. Buna görə sikkə zərb edən ustalar (zərrəbiyan) zərbxana gəlirlərinə ziyan vurulmaması məqsədilə şahın qarşısında sikkənin dəyişdirilməsi məsələsini qaldırdılar. İskəndər bəy Münşi qeyd edir ki, bu zaman İsmayıl, adətən sikkənin bir üzündə həkk edilən ərəb kəlamlarının, yəni: “Allahdan başqa Tanrı yoxdur, Məhəmməd Allahın rəsuludur, Əli Allahın dostudur” sözlərinin doğruluğuna şübhə etdiyini bildirmişdi. O, qeyd etdi ki, Allahın adı ilə zərb olunan dinarlar və dirhəmlər ticarət əməliyyatında yəhudilərin, ermənilərin, atəşpərəst hindlilərin və digər “kafirlərin” də əlinə keçir və bu etiqad qaydalarına ziddir. Lakin İsmayılın etirazının əsl səbəbi bu deyildi. İskəndər bəy Münşi göstərir ki, bu kəlamda II İsmayılı təmin etməyən hissə şiə formulu olan “Əli Allahın dostudur” ifadəsi idi 76 . Mahmud Nətənzi məlumat verir ki, İsmayılın fərmanı ilə on dang dəyəri olan xalis qızıl və gümüş sikkələr buraxılmışdı. Qızıl sikkələrin bir tərəfində Şeyx Əttardan bir beyt, o biri tərəfində isə padşahın adı, ünvanı və sikkənin zərb olunduğu yer göstərilirdi. Sikkələrin üstündəki ənənəvi şiə ifadəsindən imtina edilməsi ruhanilərin güclü müxalifətinə səbəb oldu. Lakin bu etirazlar II İsmayılın qərarını dəyişə bilməmişdi 77 . II İsmayılın sünni təmayüllü dini siyasətinin anlamı və Yüklə 2,17 Mb. Dostları ilə paylaş:
|