Oqtay əFƏNDİyev
Yüklə 2,17 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- II Şah İsmayılın dövlət fəaliyyət
153 bütün hədiyyələr və bəxşişlər onun ayaqları altına yığılmışdı 47 .
tədbirləri haqqında danışmışıq. Bu xəbər əyalətlərdə ustaclı nümayəndələrinin devrilməsi üçün sanki bir işarə idi. Belə ki, mühüm vəzifələrin bu tayfa əyanlarının əlində olduğu Xorasanda (Heratda) əfşar tayfasının digər tayfalarla birlikdə qiyamı baş verdi. Bunun nəticəsində Xorasan hakimi Şahqulu Sultan Yegan 48 öldürüldü. Tayfa darmadağın edildi və pərakəndə salındı. Şah, xan rütbəsi verməklə Əliqulu xan Şamlını Heratın hakimi və Xorasanın əmir əl-ümərası təyin etdi 49 .
Şah İsmayılın onları bağışlamasına nail olmaq, digər qızılbaş tayfaları ilə birlikdə ona xidmət etmək niyyətilə Qəzvinə doğru getdilər. Lakin onları burada da yaxşı qarşılamadılar. Onlat şahzadə Heydərin tərəfində çıxış etməklə qızılbaş tayfalarının nifrətini qazanmışdılar. İskəndər bəy Münşi yazır: “Ustaclı tayfası qızılbaşlar arasında gecə-gündüz öz rüsvayçılığından utanır və xəcalət çəkirdi” 50 . İsmayıl taxta çıxdıqdan sonra ilk əvvəl öz hakimiyyətini möhkəmləndirməyi qərara aldı. Bu məqsədlə o, sülalədən taxt-taca namizəd ola biləcək şəxslərin zərərsizləşdirilməsini zəruri hesab etdi. Biz artıq göstərmişik ki, uzun illər dustaqda tənha saxlanması İsmayılı ifrat dərəcədə hər şeydən şübhələnən və qəddar adam etmişdi. O, şahzadə Mustafanın 14 may hadisələrində Heydərlə birgə olmasını, Heydərin ölümündən sonra isə şahzadə Süleymanın öz bacısı Pərixan xanım və çərkəzlərin başçısı Şamxal tərəfindən taxta namizəd irəli sürüldüyünü unuda bilmirdi. İsmayıl ilk növbədə göstərilən şahzadələri məhv etməyi qərara aldı. O, bu məqsədlə şahzadə Mustafanı “himayə etməyi” adlı
51 . Ustaclı həmtayfaları başa düşürdülər ki, şah onların “taxt- taca sədaqətini” sınaqdan keçirmək üçün dəhşətli üsul düşünmüşdür. İskəndər bəy Münşinin dediyi kimi, Pirə 154 Məhəmməd öz əlini şah sülaləsi nümayəndəsinin qanına bulamaq istəməsə də, qəzəbli şahın əmrindən boyun da qaçıra bilmədi. Çünki o, öz tayfasının şah qarşısındakı günahını yumaq istəyirdi. Beləliklə, Mustafa Pirə Məhəmməd xanın evinə çatdırıldı və bir neçə gündən sonra boğulub öldürüldü. Digər şahzadənin - Süleymanın da aqibəti dəhşətli oldu. O, şahın əmrinə əsasən, öz həyatı üçün əsən dayısı Şamxalın əli ilə öldürüldü. Bu qətllər 1576-cı il noyabrın 1-nə keçən gecə (şabanın 7-də)
52 baş verdi. Lakin İsmayıl öz məqsədinə tam nail olmağa çalışırdı. İskəndər bəy Münşinin obrazlı dili ilə desək, o, qardaşlarını “öz dövlətinin gülşənindəki tikanlar” hesab edirdi. Çox qorxduğu Qəndəhar hakimi Sultan Hüseyn Mirzə 53 sağ
ikən, İsmayıl riyakarcasına qardaşlarına canıyananlıq edir, onların sayıqlığını zəiflətmək istəyirdi. Lakin bir qədər sonra Xorasandan Sultan Hüseyn Mirzənin ölüm xəbəri alındı və onun qardaşlarına olan əsl münasibəti aşkara çıxdı 54 . Şah heç bir günahı olmayan, ədalətsiz tənələrdən əzab çəkən qardaşlarını da məhv etmək üçün bəhanə axtarmağa başladı. Günlərin birində paytaxt meydanında rumlu sufiləri ilə Qəzvin darğasının mülazimləri arasında mübahisə toqquşma ilə nəticləndi. Tezliklə darğa Əbdülqəni bəy Ustaclı tərəfdarlarından ibarət dəstəsi ilə özünü bura çatdırdı. Lakin o, sayca üstün olan sufilər tərəfindən əzişdirildi. İsmayıl, Müseyib xan Təkəliyə və Murtizaqulu xan Pornaka əmr etdi ki, qiyamçıları susdurmaq üçün hərəkət etsinlər. Əmirlər “həmin xalqın məskənlərinə” gedib meydandakı toqquşma ilə heç bir əlaqəsi olmayan, günahsız adamları qırdılar 55 . İğtişaşlardan istifadə edən İsmayıl paytaxtda olan şahzadələrə divan tutmağı öz adamlarına tapşırdı. Məhəmməd Hüseyn Mirzə 56 , şahzadə Mahmud və onun bir yaşlı oğlu Məhəmməd Bəkir, şahzadələr İmamqulu və Əhməd 57 , həmçinin 155 İbrahim Mirzə 58 öldürüldülər. Sonra II İsmayıl əmisi, bibisi, dayısı, xalası oğlanları və onların əyalətlərdəki kişi nəslini qırmağa başladı. Belə ki, Sisitanda onun əmri ilə Bəhram Mirzənin oğlu Badi əz-zaman Mirzə, öz oğlu Bəhramla birlikdə qətlə yetirildi 59 . Gəncədə yaşayan Sultan Mirzə isə kor edildi. Beləliklə, qətllər müvəqqəti olaraq dayandırıldı. Yalnız onun qardaşı Məhəmməd Mirzənin (bir anadan olmuşdular) oğlanları toxunulmaz qaldılar: Sultan Həsən Mirzə, Həmzə Mirzə, Abbas Mirzə, Abutalıb Mirzə və Təhmasib Mirzə 60 .
Xalqın vəziyyəti I Şah Təhmasibin hakimiyyətinin son illərində xüsusilə ağırlaşmışdı. Alessandrinin şəhadətinə əsasən, son 8 il ərzində quldurların əli ilə 10 min nəfərdən artıq adam öldürülmüşdü. Yollar təhlükəli idi, tacir anbarlarına hücumlar adi hal almışdı 61 . Həsən bəy Rumlunun qeydlərinə görə, I Şah Təhmasibin ölümü əyanlar arasında böyük təlaşa və çaxnaşmaya səbəb oldu. Seyidlər, qazılar və üləmalar öz həyatları üçün narahat olur, “pozğun ünsürlərin və qara camaatın” (ronud və ovbaş) 62 üsyanından qorxurdular. Belə bir təhlükənin heç də xəyali deyil, gerçək olduğunu şahın ölümündən sonra, on gün ərzində Qəzvində qarışıqlıq hökmsürdüyünü xəbər verən İskəndər bəy Münşinin məlumatlarından da görmək olar. İskəndər bəy Münşi yazırdı: “Məhəllələrin qara camaatı (acəmirə) və pozğun ünsürləri (ovbaş) qiyam və iğtişaş üçün başlarını qaldırdılar”. Əlbəttə ki, hücumlara ilk növbədə varlı şəhərlilərin özləri məruz qaldı. Həmin günlərdə heç kəs “öz evindən başını çıxarmağa” cəsarət etmirdi. Bu vəziyyət hakimiyyət orqanlarının hadisələrin təhlükəli gedişinin qarşısını almaq qərarına gəldikləri günədək – 1526-cı il mayın 24-dək
Yüklə 2,17 Mb. Dostları ilə paylaş:
|