Oqtay əFƏNDİyev
Yüklə 2,17 Mb. Pdf görüntüsü
|
177 keçməyə başladılar. Çayın keçilməsi toran düşənə qədər uzandığından çayın daşması nəticəsində əsgərlərin bir hissəsi batmışdı. Bu çayın sağ sahilində qalanlar arasında böyük vahimə yaranmasına səbəb oldu. Ertəsi gün səhər, ordu nümayəndələri dəstəsi Mustafa paşanın yanına gələrək qışın yaxınlaşdığını, əsgərlərin yorulduğunu və doyunca yeməməkdən taqətdən düşdüklərini bildirərək dərhal yürüşü dayandırmağı və vətənə qayıtmağı təkidlə tələb etdi. Sərkəördə öz əqidəsinin bütün qüvvəsini işə saldı və onlara böyük qənimət əldə edəcəklərini, Şirvanda ərzaq bollluğu ilə qarşılaşacaqlarını vəd etdi. O, döyüşçüləri şiələrin – qızılbaşların hakimiyyətini devirtməkdə “kömək” etməli olduqlarını öz həmməzhəblərinə, yəni Şirvan sünnilərinə “xəyanət edəcəkləri təqdirdə” qiyamət günündə cəza alacaqları ilə qorxudurdu. Hər halda 2 min nəfərədək yeniçəri yollarına davam etməkdən imtina etdi və atəş açmaqla çayı keçənlərə mane olmağa cəhd göstərdilər. Oruc bəyə görə, çayın keçilməsi və Ərəşə qədər yol qət edilməsi türklərə 8 min insan həyatı bahasına başa gəlmişdi. Sentyabrın 16-da Mustafa paşa Ərəşə daxil oldu 126 .
yürüşü davam etdirmək üçün özlərinə bir aylıq azuqə topladılar. Onlar qala tikərək orada Qaytas paşanın başçılığı ilə beş min nəfərlik hərbi dəstə yerləşdirdilər 127
. Ağıllı və təşəbbüskar hakim olan Şirvan bəylərbəyisi düşmənin qat-qat üstün olan qüvvələri qarşısında tab gətirməyəcəyini hiss edərək Şirvanı tərk edib, Kürün cənub sahilində yerləşdi. Üstəlik də bu vaxt dağıstandan Əbubəkr Mirzə ləzgi və şirvanlılardan ibarət üç minlik dəstə ilə Şirvana daxil oldu 126
. Türk ordusu çox da çətinlik çəkmədən Ərəşdən başqa Şamaxı, Qəbələ, Bakı, Şabran, Mahmudabad və Səlyanı ələ keçirdi. İ.Petruşevski düzgün olaraq qeyd edir ki, “Osmanlı Türkiyəsinin 178 Şirvanı işğal etməsini Azərbaycanın cənub hissəsində və Ermənistanda bir çox köçəri kürd tayfalarının, Şimalı Azərbaycan əyanlarının bir (sünni) hissəsinin onun tərəfinə keçməsi, habelə qızılbaş əmirlərinin arasındakı didişmələr və onların ümumi rəhbərliyə tabe olmaq istəməməsi” asanlaşdırmışdı 129 . İskəndər bəy Münşinin göstərdiyi kimi, Şirvanın bəzi yaşayış yerlərinin sakinləri (rəiyyətləri), nəinki müqavimət göstərmirdilər, əksinə, hətta “qızılbaşlara qarşı qiyama və mübarizəyə” qalxırdılar 130
. Bu həm qızılbaş feodallarının Şirvanın oturaq əkinçi əhalisinə etdiyi ağır zülmlə, həm də yerli sünni əyanlarının Şirvan dəstəsinin keçmiş müstəqilliyinə hələ ümidlərini itirmədikləri və öz arzularını sultan ordusunun gəlməsinə bağlamaları ilə izah olunurdu. Məsələn, Dərbəndin Səfəvi hakimi Çıraq Xəlifə 300 qızılbaşla birlikdə Osmanlı qoşunlarının şəhərə daxil olmasınaqarşı çıxmış, lakin dərbəndlilərin qiyamı nəticəsində məhv edilmişdi 131 .
sərkərdələrinin şurasını (divanını) çağırdı. Burada, ölkədə sultan hakimiyyətini möhkəmləndirmək üçün tədbirlər müzakirə olundu. Şirvanda türk hərbi-inzibati idarə sistemi tətbiq edildi. Osmanlı salnaməçisi Əli özünün “Künh əl-əxbar” 132 əsərində məlumat verir ki, Şirvan mahallardan (sancaqlardan) ibarət olan iki vilayətə - Şamaxı və Dərbənd bəylərbəyiliklərinə bölündü. Şamaxı vilayəti aşağıdakı sancaqlardan ibarət idi: 1) Lahıc, 2) Ağdaş, 3) Qəbələ, 4) Salyan, 5) Zərdab, 6) Şəki, 7) Bakı, 8) Sədəru, 9) qara Ulus, 10) Axtı və İxır, 11) Diku, 12) Siryan (yaxud Sirhan), 13) Osmani, 14) Xudavərd (yaxud Xudadərd), 15) Mahmudabad, 16) Ərəş. Dərbənd vilayətinə daxil olan sancaqlar bunlar idi: 1) Dəmirqapı (Dərbənd), 2) Şabran, 3) Axtı (habelə Şamaxının 10-cu sancağı kimi göstərilir), 4) Quba, 5) Müskir (yaxud Məskir) 133
, 6) Kürə, 7) Çıraq, 8) Restov 134
. Bir aydan sonra Mustafa paşa geriyə hərəkət etdi. O, buna 179 bir sıra səbəblər üzündən məcbur olunmuşdu. Qızılbaşlarla qanlı döyüşlər, Gürcüstanda dəfələrlə pusqulardan edilmiş hücumlar, təbii fəlakətlər zamanı məruz qaldıqları təsirli itkilər – bütün bunlar Osmanlı ordusunun ruhdan düşməsinə böyük təsir göstərirdi. Biz artıq açıq qiyamlara keçən yürüşlə əlaqədar narazılıqların şahidi olduq. Nabələd ölkədə yaxınlaşmaqda olan qış osmanlı əsgərlərinə təskinverici heç nə vəd etmirdi. Buna görə də Mustafa paşa bu ölkədə qalmağı ağılsızlıq hesab edirdi. İstilaçılar zəbt etdikləri ölkədə özlərini həddən artıq inamsız hiss edirdilər. Bu baxımdan belə bir fakt səciyyəvi idi ki, türk baş komandanı Şirvandakı istilaları əldə saxlamağa öz əsgərləri arasında həvəs göstərən şəxs tapa bilməmişdi. Şirvanda Osmanlı qoşunlarına komandanlıq etmək təklifi almış Diyarbəkir bəylərbəyi Dərviş paşa və Hələb (Aleppo) bəylərbəyi Məhəmməd paşa tələsik bundan imtina etmişdilər. Mustafa paşa bu vəzifəni Özdəmir oğlu Osman paşaya həvalə etməyə müvəffəq oldu 135 . Sonuncu, sultanı müdafiə edən Dağıstan hakimlərinə yaxın olması sayəsində əlverişli olan Dərbəndi özünə iqamətgah seçdi. Mustafa paşa Ərzurumda qışlamağa getməzdən əvvəl Şamaxıda, Ərəşdə, Bakıda və başqa şəhərlərdə qalaları möhkəmləndirdivə bu yerlərdə Osmanlı hərbi hissələri yerləşdirdi 136
. Mustafa paşa Dağıstan hakimlərini sultana sədaqətlə xidmət etdiklərinə görəmükafatlandırmağı da unutmadı. Kumık və Qaytaq hakimi Çitlav Şamxal Şabran sancağını aldı, avar hakimi Toğa Laz Bürhanəddinə isə Axtı və İxır sancağı bağışlandı 137
. Tiflisdən keçərək Ərzuruma hərəkət edən Osmanlı ordusunun geriyə qayıtdığı yol da türk əsgərlərinin meyitləri ilə dolu idi. Hətta Osmanlı salnaməçilərinin etiraflarına görə, sentyabrın 25-də Tiflis və Qori arasında qopan qar çovğunu nəticəsində 5-6 min türk əsgəri həlak oldu 138 . Mustafa paşa Tiflis yaxınlığında türklərin keçəcəyi yolda, meşə və cəngəlliklərdə pusqu qurmuş Qarabağ bəylərbəyisi Yüklə 2,17 Mb. Dostları ilə paylaş:
|