Oqtay əFƏNDİyev
Yüklə 2,17 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 1578-ci ildə Osmanlı türk qoşunlarının Cənubi Qafqaza müdaxiləsi. Çıldır vuruşması
171 asanlaşdırdı. O, şirvanlıların narazılığından istifadə etdi və qızılbaşların Dəbənddə və Şabranda qırılması ilə başlanan “qara camaatın və pozğun ünsürlərin” Səfəvilər əleyhinə üsyanının başçısı oldu 105
. Bu üsyan və Əbubəkrin şəxsiyyəti haqqında Münəccimbaşı bəzi təfsilatları açıqlayır. Onun hekayəsinə görə, Əbubəkr Mirzə hələ uşaq ikən atası Bürhan Əlinin ölümündən sonra, atasının tərəfdarları tərəfindən Dağıstana aparılmış və 20 ilə yaxın orada qalmışdı. Əbubəkr Mirzə oradan hicri 978 (1570)-ci ildə Krıma yola düşdü. Krım xanı Dövlət Girey (1551-1577) ona “yüksək hörmət və ehtiram” göstərmiş, “onu öz qızı ilə evləndirmiş, onun barəsində Osmanlı imperiyasının Ali astanasın məlumat vermişdi”. Əbubəkr Mirzəyə maaş təyin olunmuş və o, Osmanlı ordusunun Şirvana hücumuna qədər Şirvanda qalmışdı 106
. 1578-ci ildə Osmanlı türk qoşunlarının Cənubi Qafqaza müdaxiləsi. Çıldır vuruşması Osmanlı sultanı III Murad (1574-1585) Səfəvilərlə müharibəyə ciddi hazırlıq görmüşdü. O, ortodoksal islamın (sünniliyin) “dönük şiələrə” qarşı sınaqdan çıxmış “cihad” şüarından yenidən istifadə etdi. Biz artıq gördük ki, sultan tərəfindən qızışdırılan kürdlərin qızılbaşlar əleyhinə üsyanı və Şirvandakı üsyanlar bir məqsədin müxtəlif vasitələri idi. Türk qoşunlarının sərkərdəsi Mustafa Lələ paşa Ərzurumda yüz minlik qoşun topladı. Öz qüvvələrinə arxayın olmayan Osmanlı Türkiyəsi vassalı olan Krım xanı Məhəmməd Gireydən (1577-1584) tatar qoşunlarının bu yürüşdə iştirak etməsini tələb etdi 107
. Bundan əlavə, Dağıstanın feodal hakimlərinə, o cümlədən Kumık və Qaytaq hakimi Çitlav Şamxala, Tabasaran hakimi Qazi Salehə və avar
172 hakimi Toca Laz Bürhanəddinə əmr edilmişdi ki, Osmanlı Türkiyəsinin Gürcüstanı və Şirvanı istila etməsinə yardım göstərmək üçün öz qoşunlarını hazır vəziyyətə gətirsinlər 108 .
kimi təsbit edən 1555-ci il müqaviləsini pozaraq, öncə Qars qalasını bərpa etdi və və oraya qoşun yeritdi 109 . Qarsla qonşu olan Çuxursəəd vilayətinin hakimi Məhəmmədi xan Toxmaq Ustaclı Qəzvinə türlərin hərəkəti barədə məlumat verdi və onlarə sərhəddə dayandırmağa cəhd göstərdi. Qızılbaş rəhbərləri vətənin başının üstünü almış bu təhlükəli anda öz qüvvələrini birləşdirmək və müqaviməti təşkil etmək üçün kifayət qədər tədbir görmədilər. Türklər Ərzurumdan Qarsa tərəf hərəkət edəndə Məhəmmədi xan Toxmaq Osmanlı basqınını dayandırmaq üçün Çuxursəəddə qüvvələri birləşdirmək çağırışı ilə Azərbaycanın cənub hissəsinin hakimi Əmir xan Türkmanın və Qarabağ hakimi İmamqulu xan Qacarın yanına adam göndərdi. Lakin Əmir xan ifrat tərsliyi və türkman və ustaclı tayfaları arasında mövcud oaln düşmənçilik üzündən istəyirdi ki, həmin tayfadan bir nəfər də adlı-sanlı adam sağ qalmasın”. Buna görə də o, çıxış etməyi təxirə salaraq öz qoşunlarının silahlandırılmasına və təchizatına cinayətkarcasına laqeydlik göstərdi 110
. İmamqulu xan Qacar Çuxursəəd bəylərbəyinin çağırışına cavab verərək öz qoşunu ilə buraya gəldi. Onların birləşmiş qoşunlarının sayı 15 min nəfərdən artıq deyildi. Onlar Əmir xanın dəstələrinin yaxınlaşmasını gözləyərək Qarsın şimal-şərqində, Çıldır gölünün sahilində yerləışdilər. Qızılbaş sərkərdələri düşmənin Gürcüstana yolunu kəsmək istəyirdilər. Əvvəlcə türk ordusunun öndə gələn hissələri ilə toqquşan qızılbaşlar qələbə qazandılar. Onlar 2-3 minə yaxın adamı məhv etdilər. Bu qələbədən ruhlanan Azərbaycan döyüşçüləri qaçan düşməni təqib etməyə başladıla. Ön dəstənin məğlub olmasından xəbər tutan Mustafa paşa qızılbaşlara qarşı təcili olaraq20-30 min 173 nəfərlik əlavə qoşun göndərdi. Türkləri təqib edən azərbaycanlı hissələr öz əsas qüvvələrindən 2-3 fərsəx (12-20km) aralı düşdülər. Bu hissələr darmadağın edildi və pərən-pərən salındı 111 .
edən Məhəmmədi xan Toxmaq yanlış məlumatın qurbanı olmuşdu. O, öz kəşfiyyatçılarının məlumatına əsaslanaraq Dərviş paşanın və Bəhram paşanın qırx minlik qoşununu türklərin başlıca zərbə qüvvəsi hesab etmiş, onlara hücum etmişdi. Lakin Mustafa paşanın yetmiş min nəfərlik qoşunu gizli sığınacaqdan gəlib qızılbaşların sağ cinahına zərbə endirəndə Məhəmmədi xan öz səhvini başa düşdü. Ancaq artıq gec idi. Oruc bəyin məlumatına görə, qızılbaş qoşunu iki xoşbəxt təsadüf üzündən tam darmadağın edilməkdən xilas oldu. Birincisi, Toxmaq tərəfindən göstərilmiş sərkərdəlik məharəti, ikincisi isə qaranlığın düşməsi idi. Qızılbaşlar öz qoşunlarının əsas hissəsini itirdilər: 7 min nəfər həlak oldu, 3 min nəfər isə türklərə əsir düşdü. Məhəmmədi xan qaranlıqdan istifadə edərək, öz qoşunlarının bir hissəsini dağ cığırlarından və keçidlərdən keçirib xilas edə bildi 112 .
sayını azaldır, qızılbaş qoşunlarının sayını isə artırırlar. Məsələn, onların məlumatlarına görə, Çıldır vuruşması ərəfəsində türk qüvvələrinin sayı 30 min nəfərə çatırdısa, qızılbaşların sayı 25-50 min arasında idi. Buna baxmayaraq, hətta osmanlı tarixçiləri də qızılbaşların mətinliyini, mərdliklə vuruçmalarını qeyd edirlər. Onlar göstərirlər ki, Diyarbəkir bəylərbəyi Dərviş paşa əvvəlcə məğlubiyyətə uğradı, döyüşdə özünün 30 ağasını və 7 sancaqbəyini itirdi. Yalnız Dərviş paşaya böyük qoşunla köməyə gəlmiş Özdəmir oğlu Osman paşanın yeni hissələri döyüşə girdikdən sonra qızılbaşlar darmadağın edilmişdilər 113 .
Səfəvilərin məğlubiyyətinin başlıca səbəbi bunda idi ki, qızılbaş əmirləri “təkəbbürün və özlərinə güvənməyin bolluğundan Yüklə 2,17 Mb. Dostları ilə paylaş:
|