Oqtay əFƏNDİyev
Yüklə 2,17 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 1576-cı il 14 may qanlı hadisələri
137 Hüseynqulu Xəlifə Rumlu və Qum hakimi Vəli Xəlifə Şamlı şahzadənin tərəfini saxladılar. Buna baxmayaraq, ustaclı tayfasının nümayəndəsi Pirə Məhəmməd xan və Qaradağ hakimi Xəlifə Ənsar, Həbib bəyin tərəfində durub onun ittihamını müdafiə etdilər. Onlar Qəzvinə qayıtdıqdan sonra şahın qarşısında bir-birinin üzərinə hücum etdilər. Şərəfxan yazırdı: “Elə həmin gündən qızılbaş tayfaları arasında düşmənçilik başlandı” 23 .
ildə I Təhmasib ilk dəfə xəstələnərkən sarayda dərhal yaranmış gərginlik və taxt uğrunda mübarizə barəsində, biz yenə də İskəndər bəy Münşidən məlumatlar əldə edirik.O, xəbər verir ki, xəstəlik günlərində saray əyanları iki dəstəyə bölünmüşdü və onlardan da hər biri taxta öz namizədini oturtmaq istəyirdi. İskəndər bəy Münşinin sözlərinə görə,”hərbçilər və rəiyyət sırasında xalqın əksəriyyəti İsmayıl Mirzənin tərəfdarları idi”. O vaxt mühüm dövlət vəzifələri tutan Murad xan süfrəçi, Hüseyn bəy Yüzbaşı, Piri bəy, Məhəmməd bəy əmiraxurbaşı və Allahqulu Sulatn Aycək oğlu kimi ustaclı əmirləri Heydər Mirzənin hüquqlarını qorumaq üçün birləşdilər. Öz atasından sonra Heydər Mirzənin lələsi olmuş Məsum bəy Səfəvinin oğlu Sədrəddin xan yubanmadam şeyxavənd tayfası və gürcü əyanları ilə əlaqəyə girərəkqəyyumluğu altında olanın hüquqları uğrunda mübarizədə onlarla anda əsaslanan ittifaq bağladı. İsmayılın mənafeyini müdafiə edən dəstədə Hüseynqulu Xəlifə Rumlu, Əmiraslan Sultan Əfşar, Heydər Sultan Çabuk Türkman birləşmişdilər. Əfşar, rumlu və türkman tayfaları tam heyətdə onun tərəfdarları sıralarına daxil idilər. Təhmasibin kəskin ağıl və qabiliyyət sahibi olan süvimli qızı, dövlət şurasına buraxılan yeganə şahzadə xanım, Pərixan xanım da İsmayılın fəal tərəfdarı idi
24 . Lakin bu dəfə I Təhmasib hər iki dəstənin ümidini qırdı və öz həkimi Mövlana Qiyasəddin Əli Kaşinin Məharəti sayəsində sağaldı
25 . Pərixan xanımın anası qızının tapşırığı ilə şahı Heydər 138 Mirzəyə qarşı qaldırmaq üçün, onun tərəfdarlarının fitnə-fəsadları barədə dərhal şaha məlumat verdi. Lakinntəzəcə sağalmış I Təhmasib əyanların hiylələrinə əhəmiyyət vermədi. Maraqlıdır ki, I Təhmasib öncə Qəhqəhədə olan oğlunun həyatını mühafizə etmək qayğısına qaldı. Şah qorxurdu ki, qaradağlı tayfasının başçısı (rişsəfidi), Heydər Mirzənin qatı tərəfdarı və həmin tayfadan olan Qəhqəhə qalasının rəisi Xəlifə Ənsarın qohumu – Fərruxzad bəy eşikağasıbaşı öz qohumunun vasitəsilə köməksiz İsmayılın öldürülməsini təşkil edə bilərdi. Təhmasib bunun qarşısını almaq üçün əfşar tayfasından oaln qorçilər dəstəsini Qəhqəhəyə göndərdi. Şahın bu tədbiri İsmayılın tərəfdarlarının gücünü artırdı. Bundan əlavə, I Təhmasib paytaxtda ustaclı tayfasının mövqelərini bir qədər zəiflətməyi qərara aldı. Bu məqsədlə o, arabir onların nüfuzlu nümayəndələrini müxtəlif tapşırıqlarla əyalətlərə göndərirdi. Məsələn, Murad xan Qocur qalasını ələ keçirmək tapşırığı aldı və Rüstəmdara hərəkət etdi. Piri bəy Rey hakimi təyin edildi və ora yola düşdü. Şah, Hüseyn bəy yüzbaşını da II Səlimin vəfatı və onun oğlu III Muradın taxta çıxması ilı əlaqədar qızılbaş nümayəndə heyətinin başçısı kimi İstanbula göndərnək istəyirdi. Lakin o, Məşhəddə İmam Rzanın müqəddəs məqbərəsini ziyarət etmək bəhanəsi ilə bu tapşırıqdan 26 imtina etdi. Hüseyn bəy qorxurdu ku, onun burada olmadığı vaxtlarda sarayda vəziyyət İsmayılın xeyrinə dəyişə bilər. Lakin tezliklə şah tərəflərin fitnələrinə laqeyd qaldı. Bu vaxt şahzadə Mustafa Mirzənin lələsi Nəzər Sultan Ustaclı vəfat etdi və onun əvəzinə Hüseyn bəy yüzbaşı qəyyum təyin edildi. İskəndər bəy Münşi qeyd edir ki, bundan sonra “qızılbaş tayfaları arasında ədavət və fitnə-fəsad alovu” bir qədər söndü.
139 1576-cı il mayın əvvəlində I Şah Təhmasib yenidən yatağa düşdü. Şahı müayinə edən saray həkimləri əvvəlcə buna əhəmiyyət vermədilər. Lakin mayın 13-dən 14-nə (səfərin 15-i) 27 keçən gecə I Təhmasib özünü çox pis hiss etdi: hərarəti kəskin surtdə artdı və o, gücdən düşməyə başladı. Paytaxtda olan bütün oğul və qızları, həmçinin də saray adamları xəstənin başına yığıldılar. Gecəyarısı şah birdən-birə hamıya getməyi əmr etdi. Şahzadə Heydər istisna edilməklə hamı evinə dağılışdı. İskəndər bəy Münşi yazır ki, Heydər Mirzənin şahın yanında qalması haqqında iki rəvayət vardır. Bəziləri deyirlər ki, o, şahın əmrilə qalmışdı. Əlbəttə, I Təhmasibin ölümünün ertəsi günü ortaya çıxarılan, guya şahın vəsiyyətnaməsi olan kağıza görə, o, şahzadə Heydəri öz xələfi təyin etmişdi. Lakin salnaməçilər göstərirlər ki, vəsiyyatnamə saxta idi və onu şahzadənin özü tərtib etmişdi
28 . Digərləri (bunlar həqiqətə daha yaxındırlar) iddia edirlər ki, Heydərin anası öz oğlunun saraydan kənarda düşmənlərdən ziyan görə biləcəyindən ehtiyat edərək onu qalmaq üçün dilə tutmuşdu. O, oğluna demişdi ki, atanın halı getdikcə pisləşir. Çox güman ki, o, bu gecə həyatla vidalaşacaq. Sən atanın varisisən, padşahın taxt- tacını qoyub hara getmək istəyirsən? Sən dövlətxanada qalmalısan və həmin dəhşətli hadisə baş verən kimi, atanın tacını başına qoyub Çehelsütundakı xoşbəxtlik sarayında Əlahəzrət xalçası üzərində əyləşərsən. Ana Heydəri inandırırdı ki, qiyam baş verəcəyi halda sarayda xəzinəyə və cəbbəxanaya sərbəst daxil ola bildiyin üçün qızıl hərisi olan yüzbaşıları, qorçiləri və mühafizə dəstəsini ələ almaqlataxt-tacı özündən ötrü təmin etmiş olarsan. Şahzadənin tərəfdarları saraya gəlib çatanda və taxta çıxmaq gerçəkləşəndə İsmayıl Mirzənin tərəfdarlarının yeni şaha özlərinin itaətini bildirməkdən başqa çarəsi qalmayacaqdırı Anasının dəlillərini dinləyən şahzadə sarayda qaldı. 1576-cı il mayın 14-də səhər şah vəfat etdi 29 .V.Hins I Şah Təhmasibin ölümqabağı davranıpşını Yüklə 2,17 Mb. Dostları ilə paylaş:
|