O`quvchilarni tarbiyalshda inshoning o`rni

Maqola yozish

3-4-sinf o`quvchilariga sinf hayoti va o`quvchilar faoliyati haqida, uyin va o`qishlari haqida sinf yoki maktab devoriy gazetalariga maqola yozishni o`rgatib borish ham inshoning bir ko`rinishidir. Buning uchun dastlab biror mavzu tanlanib, shu mavzuga oid «G`uncha» jurnalida berilgan maqolalar o`qib-o`rganiladi. Mavzu mazmuni yozishdan oldin bir necha o`quvchiga gapirtiriladi. Birgalikda tuzilgan maqolani doskaga yozib, tahlil qilinadi. Uni o`quvchilar daftarlariga ko`chirib yozadilar. Shundan keyin uyda shunga o`xshash maqola yozib kelish topshirig`i beriladi. Shu tarzda o`quvchilar qisqa hajmli xat-xabar va maqola yozish malakalarini egallaydilar.

O`quvchilarni kichik yoshdan inshoning barcha turlari bilan qisman bo`lsa-da, tanishtirib borish muhim ta`lim-tarbiyaviy ahamiyatga egadir. Bu ish o`quvchilarning og`zaki va yozma nutqlarining sistemali o`sib borishiga yordam beradi. Yuqori sinflarda inshoni muvaffaqiyatli yozishlariga zamin hozirlaydi.


O`quvchilar inshosini tahlil qilish


Nutq o`stirish metodikasida o`quvchilar inshosi uchun baho me`yori muhim masala hisoblanadi. Tabiiyki, bunda yuqorida bayon etilgan asosiy talablarga rioya qilinadi.
Insho matnini takomillashtirish, unda yo`l qo`yilgan xato va kamchiliklarni bartaraf etish ham o`quvchilar uchun o`ta zarur malakalardan biridir.
Ammo afsuski, ko`pchilik o`quvchilar o`zlari yozgan matn ustida deyarli ishlay olmaydilar. Ko`pincha ular ishning qoralama nusxasiga birorta ham tuzatish kiritmay, uni aynan oqqa ko`chiradilar. O`qituchilar esa matnni tekshirayotgan yo undagi barcha atolarni tuzatadilar yoki xatoli o`rinlar ostiga chizish, har xil belgilar qo`yish bilan cheklanadilar.
“Ijodiy yozma ish ustida ishlash usullari” bo`limidan o`quvchilarni quyidagi zarur bilim, ko`nikma va malakalar bilan qurollantirishni maqsadga muvofiq deb bilamiz:

• 
  “Ijodiy yozma ish” tushunchasi: rasm asosida hikoya, manzara tasviri, shaxs hayvon, narsa-buyum, voqea-hodisa tasviri.
  
• 
  Yozma ishga mavzu tanlash, ayni bir narsa, manzara, voqea, hodisalar asosida turlicha mavzu tanlash;
  
• 
  Berilgan mavzu, erkin mavzu;
  
• 
  Mavzuni yoritish uchun zarur material, o`quvchining bilimlari, kuzatishlari, taasurotlari, mushohadalari, qiyos va o`xshatishlari, xulosa va hukmlari.
  
• 
  Yozma ishning rejasi.
  
• 
  Mavzuni yoritishda mazmun izchilligi xat boshi tushunchasi.
  
• 
  Yozma ish matni ustida qayta ishlash, qoralama nusxada so`zlar ustida ishlash.
  
• 
  Matnning uslubi ustida ishlash.
  
• 
  Ishni oqqa ko`chirish.
  
• 
  Ishni tekshirilgach, xatolar ustida ishlash yo`llari.
  

O`quvchilar inshosini baholashda quyidagilar hisobga olinadi:

1. 
   Insho mavzusining yoritilishi. (Mazmun mavzuga mosmi, ya`ni yetarli yoritilganmi, haqiqatga mos keladimi?)
   
2. 
   Reja, kompozitsiya, izchillik. (Reja to`g`ri tuzilganmi, materialni bayon qilish tartibi rejaga mos keladimi, mazmunda takror yo`qmi.)
   
3. 
   Janri, uslubi.
   
4. 
   Insho hajmi.
   
5. 
   Leksika
   
6. 
   Sintaksis
   
7. 
   Imloviy va punktuatsion savodxonlik, xatolar xarakteri.
   
8. 
   Husnixat, tashqi tomondan shakllantirish (hoshiyaga, xatboshidan yozishga, sarlavhani to`g`ri joylashtirishg rioya qilish)
   

O`quvchilar inshosiga qo`yiladigan bunday talablar uni baholashda real yondashishga imkon beradi.