Oriental Renaissance: Innovative
Yüklə 86,38 Kb. Pdf görüntüsü
|
| 2022
reallikdagi voqea-hodisalarning mohiyatini ochish, bayon qilish jarayonlarida ro‘y beradigan turli fikr hamda tushunchalarni ifodalaydi. Shuning uchun bu so‘z, atama, birikma hamda iboralar tizimida konkret tushunchalarni anglatuvchi vositalarni ham, mantiqiy umumlashtirishlar va abstraksiyalash jarayonlarining mahsuli sifatida yuzaga keladigan umumiy va abstrakt ma’nolarni hozirjavoblik bilan aniq anglatuvchi so‘z va atamalarni ham ko‘plab uchratamiz. Binobarin, hozirgi o‘zbek adabiy tili me’yorlari ham bunday qo‘llanishlarni taqozo etadi. So‘zlarning o‘zaro aloqasi lisoniy va tildan tashqari holatlar ishtirokida hosil bo‘ladi. Bu jarayonda tildan tashqari omillar − “mutlaq nominativ elementlar” tushunchasi asos bo‘lsa, lisoniy hodisalar leksik vositalarning boshqa leksik vositalar bilan o‘zaro aloqasi natijasida ro‘y beradigan nisbiy mazmundagi turli birikmalarning hamda ularning o‘zaro variantdorligining yuzaga kelishiga sababchi bo‘ladi. 2 Bu variantlarning aksariyatida bitta umumiy mazmun, bir xil vazifa tufayli funksional bir xillik, vazifadoshlik mujassamlashadi: oblast – viloyat, muzofot; respublika – jumhuriyat; aktiv – faol; aktual – dolzarb; adres – manzil, makon; grajdan – fuqaro; massiv-daha, mavze; programma – dastur, ministrlik – vazirlik; faktor – omil; traditsiya – an’ana; arxitektura – me‘morchilik; kollektiv – jamoa; kollektiv xo‘jaligi – jamoa xo‘jaligi; internatsional – baynalmilal; peshqadam – ilg‘or; qatnashmoq – ishtirok etmoq; progressiv insoniyat – taraqqiyparvar insoniyat – taraqqiyparvar kishilar; protsent – foiz; hissa qo‘shmoq – ulush qo‘shmoq; salmoqli hissa qo‘shmoq – munosib hissa qo‘shmoq – katta ulush qo‘shmoq; yuqori ko‘rsatkichlarga erishmoq – ulkan marralarni qo‘lga kiritmoq; o‘z imkoniyatlarini hisoblab – o‘z imkoniyatlarini hisoblab ko‘rib – o‘z imkoniyatlarini hisoblab chiqib – ichki imkoniyatlarni hisoblab chiqib – ichki imkoniyatlarni hisobga olgan holda – o‘z imkoniyatlarini atroflicha hisoblab chiqib – o‘z imkoniyatlarini har jihatdan puxta chamalab – o‘z imkoniyatlarini chamalab chiqib – o‘z imkoniyatlarini chamalab ko‘rib va h.k. Hozirgi nutq madaniyati sohasining dolzarb vazifalaridan biri gazeta tilidagi so‘z va atamalarning, ba’zi birikmalarning funksional-uslubiy holatlarini, nutq turlarida qo‘llanish xususiyatlarini o‘rganish hamda uni to‘g‘ri tatbiq etishdan iboratdir. Binobarin, bu gazeta tilida so‘z va atamalarni, ularning dublet hamda variantlarini o‘z o‘rni va me’yorida ishlatish, kerakli joylardagina qo‘llash mezonlari bilan uzviy bog‘liqdir. 2 Проблемы структуры слова и предложения .− Пермь, 1974.− С.98-103. |