Orta aras havzasi uluslararasi sempozyumu international symposium on middle aras

TARİH VE KÜLTÜR EKSENİNDE ORTA ARAS  HAVZASI 

ULUSLARARASI SEMPOZYUMUAÇILIŞ KONUŞMASI 

Saleh MEHERREMOV

*

 

 

Hörmətli qonaqlar sizi “Tarix və Kultur Əsanasında Orta Araz Hövzəsi” 

adlı beynəlxalq elmi simpoziumda xoş gördük. Naxçıvanın, xüsusən də Orta 

Araz  hövzəsi  kimi  adlandırılan  ərazinin  tarixini,  mədəniyyətini  öyrənmək 

cəhətdən bu beynəlxalq konfransın çox böyük dəyəri var. Naxçıvan Muxtar 

Respublikası zəngin tarixə malikdir. Burada əldə olunan maddi mədəniyyət 

nümunələri qədim daş dövründən başlayaraq bu yurdun ilkin sivilizasiyalı ya-

şayış məskənlərindən biri olduğunu sübut edir. 

Azərbaycan xalqının ümummilli lideri Heydər Əliyev demişdir: ”Naxçı-

van Azərbaycan xalqının tarixini əks etdirən abidələri özündə cəmləşdirən bir 

diyardır”. Tədqiqatlar göstərir ki, hələ eramızdan əvvəl Naxçıvan ərazisində 

ulu əcdadlarımız yaşamış və yaratmışlar. Onların özlərindən sonra qoyub get-

dikləri  tarix  və  mədəniyyət  abidələri  bu  qədim  yurdun  Azərbaycançılıq 

möhürüdür. 

Qədim Naxçıvan torpağı antik, orta əsrlər və müasir dövr maddi mədəniy-

yət  nümunələri  və  tarixi  abidələrlə  zəngindir.  Bu  abidələr  əcdadlarımızın 

təsərrüfat,  ictimai  və  mənəvi  həyatını,  adət-ənənələrini  və  incəsənətini  öy-

rənmək üçün qiymətli mənbədir. 

Azərbaycan ikinci dəfə müstəqillik əldə etdikdən sonra möhtərəm Heydər 

Əliyev tərəfindən Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası Naxçıvan bölməsi-

nin  təşkil  edilməsi  Naxçıvan  tarixinin  və  maddi  mədəniyyət  nümunələrinin 

öyrənilməsinə göstərilən dövlət qayğısının daha bir ifadəsidir.  

Bütün  Azərbaycan  ərazisində,  o  cümlədən  Naxçıvanda  tarixi  arxeloji 

qazıntılar həyata keçirilir. Naxçıvanın 5000 ildən çox tarixə malik şəhərsalma 

mədəniyyəti,  Naxçıvan  Muxtar  Respublikası  Ali  Məclisi  Sədrinin  xüsusi 

təşəbbüs və qayğısı ilə araşdırmaya cəlb edilmiş, muxtar respublikanın tarixi, 

                                                      

*

 Prof. Dr., Nahçıvan Devlet Üniversitesi Rektörü 

---

XX 

SALEH MEHERREMOV 

 

 

mədəniyyətini öyrənmək istiqamətində mühüm işlər görülmüşdür. Bu işlərin 

nəticəsi olaraq “Naxçıvan tarixi” çoxcildliyinin hazırlanması qərara alınmış-

dır.  

Konfransda tarixçilərimiz, mədəniyyət işçilərimiz tərəfindən əldə edilən 

tarixi məlumatlar diskussiya, elmi mübadilələr formasında müzakirə ediləcək 

və  məndən öncə çıxış edən bizim çox dəyərli qonağımız professor Mehmet 

Ali Beyhan bəyin

 söylədiyi kimi həmin materiallar nəşr etdiriləcəkdir. Mən 

bugün,  eyni  zamanda  sabah  davam  edəcək  bölmə  iclaslarının,  bütövlükdə 

konfransın  işinə  uğurlar  arzulayıram.  Belə  mötəbər  konfranslara  Naxçıvan 

Dövlət  Universitetinin  ev  sahibliyi  etməsindən  məmnunluq  duyur  və 

gələcəkdə də belə konfransların  keçirilməsini arzulayıram. 

---

BİLDİRİLER 

---

---

URARTU KRALLIĞININ KUZEY YAYILIMI VE ORTA ARAS 

HAVZASI 

Mehmet IŞIKLI



 

 

Özet 

Urartu Krallığı Antik Yakındoğu’nun marjinal kesimi kabul edilen Dağ-

lık Doğu Anadolu ve Güney Kafkasya topraklarındaki ilk merkezi politik olu-

şumdur. Krallık bu dağlık kesimde Van-Sevan ve Urmiye gölleri arasında ka-

lan topraklarda 300 yıl boyunca hâkimiyet kurabilmiştir. Van Gölü Havzası 

merkezli Urartu Krallığı Van Gölü, Sevan Gölü ve Urmiye Gölü arasında ka-

lan topraklarda etkindi. Urartu Devleti’nin sınırları politik ve kültürel açıdan 

çok daha genişti. Krallığın batı sınırı Fırat Nehri’ne ulaşırken doğu özellikle 

kuzeydoğu  sınırı  Sevan  Gölü  kıyılarına  ulaşmaktaydı.  Urartu  Krallığı’nın 

sosyo-ekonomik ve sosyo-politik yapısı büyük oranda tarım ve hayvancılığa 

dayalı idi. Urartu kralları vergi ve ganimet gelirlerine dayalı bir yayılım poli-

tikası izlemişlerdir. Bu politika kurucu krallar olan Sarduri, Menua ve İşpuini 

tarafından başlatılır. Krallığın yayılım seferleri ülkenin dört bir yönüne doğru 

gerçekleştirilir. Bizim açımızdan önemli olan yayılım, kuzeye doğru olan ya-

yılımdır. Bu yayılımda sempozyuma konu olan Aras bilhassa Orta Aras Hav-

zası çok önemli bir konuma sahipti. Bu havza tarım ve hayvancılık açısından 

çok zengin bir potansiyele sahip olduğu için Urartu’nun öncelikli hedefiydi. 

Ayrıca bu topraklar daha kuzeydeki Sevan Gölü’ne ulaşmak için çok özel bir 

konuma da sahipti. Verimli Aras Havzası her çağda birçok topluluğa ve kül-

türe ev sahipliği yapmıştır. Urartu döneminde de bölgede çok sayıda yerel ka-

bile  ve  krallık  bulunmaktaydı.  Bunlar  Urartu’nun  rakipleriydiler.  Bu  çalış-

mada  Urartu  yazılı  belgeleri  ve  Aras  Havzası’ndan  gelen  arkeolojik  veriler 

ışığında Urartu Krallığı’nın kuzey yayılımı ve bu yayılımda Aras Havzası’nın 

konumu analiz edilecektir.  

                                                      



 Prof.Dr., Atatürk Üniversitesi, Edebiyat Fakültesi, Arkeoloji Bölümü 25240 Erzurum-

Türkiye, [e-mail] 

---

4 

MEHMET IŞIKLI 

 

 

THE NORTHERN EXPANSION OF URARTU KINGDOM AND 

MIDDLE ARAXES VALLEY 

Abstract 

Urartu Kingdom was the first centralized political unit in the mountainous 

zone which comprised of Eastern Anatolian Highland and Southern Caucasus. 

It is one of the marginal zone of Ancient Near East. This ancient state has been 

disciplined the mountainous zone which is placed among Van, Sevan and Ur-

mia lakes and around regions over the course of three centuries. This kingdom 

was centered Van Lake Basin but it had influenced in region placed among 

Van, Sevan and Urmia lakes. The borders of Urartu State were much larger in 

terms of politic and cultural effects. Western border of the state reached Eu-

phrates River, eastern namely northeastern border of it reached shores of Se-

van Lake. Socio-economic and socio-political structures of Urartu Kingdom 

were  mostly  predicated  on  husbandry  and  agriculture.  The  kings  of  Urartu 

State had followed an expansion policy depending on tax incomes and booties. 

Sarduri, Menua and Ishpuini who were the founder kings of the state started 

this policy up. The expansion campaigns of the kingdom were carried out to-

wards all directions. From our point of view, the northern expansion of the 

kingdom  is  significant.  The  Araxes  River  Basin  principally  Middle  Araxes 

Basin  which  is  the  subject  of  this  symposium  has  an  important  position  in 

northern expansion policy of Urartu Kingdom. This basin was priority target 

for Urartu Kingdom for it has rich potential in terms of agriculture and stock-

breeding. Also this region has special location for reaching Sevan Lake Basin. 

This fertile land has been home to many cultures and societies down the ages. 

In Urartian times there were local tribes and kingdoms which were rivals to 

Urartu in this exclusive region. In this study the northern expansion of Urartu 

State and Araxes River Basin will be analyzed in the light of inscribed evi-

dences of Urartu and archaeological evidence from Araxes Basin.  

---