Orta Əsrlərdə Yaşamış azərbaycanli aliMLƏR
Yüklə 4,41 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Əbu Bəkr Muhəmməd ibn Yəhya ibn Müslim Xoyi
- Əbu Muaz Əbdan Mütətəbbib Xoyi
- Əbu Yaqub Yusif ibn Tahir ibn Yusif ibn Həsən Xoyi
- Qazi Əbu Nueym Muhəmməd ibn Übeydullah Xoyi
- Əbü’l-Vəfa Budeyl ibn Əbi’l-Qasım ibn Budeyl əl-İmli Xoyi
əsərin müəllifi 637-ci ildə (1239) vəfat etmiş Ziyaəddin Nəsrullah ibn Muhəmməddir, hansı ki, İbnü’l-Əsir əl-Cəzəri kimi tanınmışdır‛ 1823 deyə qeyd etmişdir. Həmkarım Bilal Dədəyev Katib Çələbinin ‚Məcmuətü’l-Hesab‛ adlı əsəri Nəsrullah Xalxaliyə aid etdiyini, lakin bunun dəqiq məlumat olmadığını və Məhəmmədəli Tərbiyətin də bu barədə tərəddüdlü olduğunu öz məqaləsində qeyd etmişdir 1824
. Məsələ burasındadır ki, ‚Məcmuətü’l-Hesab‛ həqiqətən Nəsrullah Xalxalinin zehninin məhsuludur və bu əsərin Türkiyədəki yeganə əlyazma nüsxəsi Kayseri şəhəri Raşid əfəndi əski əsərlər kitabxanasında saxlanılır. Ankara Milli kitabxanada alimin ‚Haşiyə ələ Şərhü’l-Hidayətü’l-Hikmə‛ adlı əsəri mühafizə edilir. Bu əsərin digər bir əlyazma nüsxəsi də Konya BYEK-də saxlanılır. Alimin ‚Talibətü’r-Rayihə min Tələbi’l-Fatihə‛ adlı əsərinin əlyazma nüsxəsi Türkiyə Afyon Gədik Əhməd paşa İHK-ndədir. Onun ‚Şərhü’l-Cədidətü’l-Cəlaliyyə‛ adlı əsərinin yeganə nüsxəsi İstanbul Nuriosmaniyyə əlyazmalar kitabxanasında mühafizə edilir.
Hədis ravisi idi. Cə’fər ibn İbrahim əl-Müəzzindən hədis dinləmiş və nəql etmişdi. Əbü’l-Qasım Abdullah ibn Muhəmməd ər-Razi ondan hədis dinləmişdi 1825 . Ölüm tarixi məlum deyil. Təqribən X-XI əsrlərdə yaşamışdır.
Hədis ravisi və həkim idi. əl-Cahizin 1826
tələbəsi olmuş, tibbi biliklərlə yanaşı ondan hədis dinləmiş və nəql etmişdi. Əbu Əli əl-Qali, Əbu Yaqub Yusif ibn Tahir əl-Xoyi
1823
KATİB ÇƏLƏBİ, Kəşfü’z-Zünun, C. II, s. 1216.] < طُ
١ ١نىعُا ه٤شلأا ٖتات فٝهؼُٔا محمد ٖت محمد ٖت الله هصٗ ٖ٣كُا ءا <[ 1824
DƏDƏYEV, həmin məqalə; TƏRBİYƏT, həmin əsər, s. 56; KATİB ÇƏLƏBİ, Kəşfü’z-Zünun, C. II, s. 1825
SƏM’ANİ, Kitabü’l-Ənsab, C. II, s. 163. 1826
Əbu Osman Əmr ibn Bəhr ibn Məhbub əl-Cahiz əl-Kinani əl-Bəsri (777-869). Əl-Kinani nəsbəsi daşısa da o, Kinanə qəbiləsinə mənsub saf ərəb deyildi. Babası Məhbub əslən şərqi Afrikalı kölə idi və Kinanə qəbiləsi üçün dəvə çobanlığı edirdi. Sonra köləlikdən azad edilmiş və ərəbləşmişdi. Cahiz qısa boylu, zəif bədənli, qalın dodaqlı, qara dərili afro-ərəb idi. Cahiz ləqəbi ona sağ gözü partlaq olduğu üçün verilmişdi. Cahiz yaşadığı dövrün ən məşhur alimlərindən idi. Zoologiya və antropologiya sahələrində ixtisaslaşsa da Cahiz tibb, ərəb dili və ədəbiyyatı, ilahiyyat, siyasət, tarix, dinlər və məzhəblər tarixi, fəlsəfə, əxlaq, iqtisadiyyat və ticarət kimi sahələrdə 360-dan çox kitab və məqalənin müəllifi idi. O, zoologiya sahəsində qələmə aldığı əsərlərdə təmsil üsulundan istifadə edir, hər bir hevanın xüsusiyyətlərini onun öz dili ilə anlatırdı. Cahiz ilk dəfə ətraf mühitin, səslərin, eləcə də musiqinin insanların psixologiyasına və heyvanların davranışlarına təsirini müəyyən etmiş və bu haqda risalə yazmışdı. İlk dəfə o, insanın tənəffüs sistemini dəqiqliklə izah etmişdi. Zahiri görkəminə rəğmən Cahiz hazırcavablığı və zarafatcıllığı ilə ondan hədis dinləmiş və nəql etmişdilər 1827
. Ölüm tarixi məlum deyil. X əsrlərdə yaşamışdır.
Şafi’i məzhəbinə mənsub fəqih idi. O, həmçinin ədib və şair idi, gözəl şe’rlər yazmışdı. Xorasanın Tus şəhərində yaşamış, buradakı Nəvqan qəsəbəsində qazi müavini olmuşdu. Fəzilətli və xoşrəftar insan idi. O, fəqhə dair bir sıra əsərlərin müəllifi idi. Bunlardan ‚Fəraidü’l-Xəraid fi’l-Əmsilə‛, ‚Şərhu
Suqtü’z-Zənd li’l-Mə’ərri‛, ‚Tənzihü’l-Qur’an‛ın adlarını sadalamaq olar. Təvəllüd və vəfat tarixləri məlum deyil. Lakin əsərlərindəki qeydlərindən onun h. 532-ci ildə (1138) həyatda olduğu bilinir 1828 .
fi’l-Əmsilə‛nin əlyazma nüsxələrindən biri İstanbul Köprülü kitabxanasında mövcuddur.
Şafi’i məzhəbinə mənsub mühəddis və fəqih idi. Xoy şəhərinin qazisi olmuş, həmçinin Xoyda hədis dərsləri də vermişdi. Bağdadda təhsil almış, burada Əbu Muhəmməd əs- Seyrəfini və xətib Əbu Muhəmməd Abdullah ibn Muhəmməd ibn Hezarmərddən hədis dinləmişdi 1829
. Ölüm tarixi məlum deyil. XI-XII əsrlərdə yaşamışdır.
insanların sevimlisi olmuşdu. Onun hekayələri ərəblər arasında lətifəyə çevrilmişdi. Onun yaşadığı dövrdə mö’təzilə məzhəbi hakim mövqedə idi. Buna görə də Cahiz Bağdadın elmi dairələrinə daxil ola bilmək üçün mö’təzilə məzhəbini qəbul etmişdi. Bundan başqa onun yaşadığı dövrdə dəqiq elmlərlə məşğul olan alimlərin böyük əksəriyyəti mö’təzili idi. O, Abbasilərin vəziri İbnü’z-Zəyyatla dost idi və əsərlərinin böyük əksəriyyətini ona ithaf edərək Bağdadda rifah içində yaşamışdı. İbnü’z-Zeyyatın ölümündən sonra Cahiz həbs edilərək bir müddət zindanda qalmiş, lakin sonra azad edilmişdi. Cahiz ömrünün axırlarına doğru iflic olmuş, xəstəliyi səbəbiylə Bağdaddan doğma şəhəri Bəsrəyə köçmüş və 92 yaşında orada vəfat etmişdi. 1827 SƏM’ANİ, Kitabü’l-Ənsab, C. II, s. 163; YAQUT əl-HƏMƏVİ, Mu’cəmü’l-Büldan, C. III, s. 182-183. 1828 KƏHHALƏ, Mu’cəmü’l-Müəllifin, C. IV, s. 165; SƏM’ANİ, Kitabü’l-Ənsab, C. II, s. 164. Səm’ani əsərində alimin adını ‚Yusif ibn Muhəmməd‛ olaraq qeyd etmişdir. 1829
ZƏHƏBİ, Müştəbih, s. . 130; BAĞDADİ, Təkmilətü'l-İkmal, C. II, s.179. Yüklə 4,41 Mb. Dostları ilə paylaş:
|