Orta Əsrlərdə Yaşamış azərbaycanli aliMLƏR
Yüklə 4,41 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Əbu’r-Ruh Fərəc ibn Übeydullah ibn Əbi Nueym Xələf ibn Həsən Xoyi
- Vaiz Əbu Sə’d Əhməd ibn Hacı ibn Əmmar Xoyi
- Əbu Abdullah Muhəmməd ibn Mehran ibn Əhməd Xoyi
- Muhəmməd ibn Qütbəddin Xoyi
- Muhəmməd ibn Əbdülhəyy ibn Süveyd Xoyi
- Qazi Şihabəddin Muhəmməd ibn Mahmud Xoyi
- Pir Muhəmməd ibn Qütbəddin ibn Həsən Xoyi
Səm’ani onun ‚əl-İmli‛ nisbəsini maraqlı bir xüsusla izah edərək xoyluların ləhcəsindəki ‚imlə‛ sözünün ərəbcədəki mənasının ‚pəltəkləyən, kəkələyən‛ 1830
səbəbinin onun babasının pəltək, kəkəmə olduğunu qeyd etmişdir. Əbü’l-Vəfa Budeyl Xoyi şafi’i məzhəbinə mənsub fəqih və mühəddis idi. Qazi Əbü’l-Fəth Nasir ibn Əhməd ibn Bəkran Xoyinin tələbəsi olmuş, ondan hədis dinləmişdi. Tanınmış tarixçi, mühəddis və bioqraf hafiz Əbü’l-Qasım Əli ibn Həsən ibn Hibətullah İbn Əsakir Dəməşqi (1105- 1175) ondan hədis dinləmiş və nəql etmişdi. Alimin ölüm tarixi h. 530-cu (1136-1146) illərə təsadüf edir 1831 .
Əbu’r-Ruh Fərəc ibn Übeydullah ibn Əbi Nueym Xələf ibn Həsən Xoyi Şafi’i məzhəbinə mənsub fəqih idi. Bağdadda təhsil almış, şeyx Əbu İshaq Şirazi və Əbu Sə’d əl-Mütəvəllinin tələbəsi olmuşdu. Təhsilini başa vurduqdan sonra Xoya qayıtmış və burada təsis etdiyi mədrəsənin müdərrisi olmuşdu. Qısa müddətdə bu mədrəsəyə çox sayıda tələbə cəlb olunmuşdu. Yaşadığı dövrdə Azərbaycanın ən tanınmış fəqihlərindən biri olmuşdu. Alim h. 521-ci ildə (1127) doğma şəhəri Xoyda vəfat etmişdi 1832
.
Şafi’i məzhəbinə mənsub fəqih və mühəddis idi. Əbü’l-Qasım ibn Əbu İshaq əs-Səbi’nin tələbəsi olmuş ondan hədis dinləmişdi. Əbü’l-Qasım ibnü’l-Əsakir Azərbaycan, İran və Xorasana səyahəti vaxtı Xoyda onunla görüşüb dərslərində iştirak etmişdi 1833
. Ölüm tarixi məlum deyil. XII əsrdə yaşamışdır.
1830
( ِٚٓأ ّارٔرُِ ٍاو٣ ١ٞـ َٛأ حـِتٝ). Ərəbcədəki *حََٔرَْٔذ+ (təmtəmə) sözünün azərbaycan türkcəsindəki mənaları (donquldanma, kəkələmə, pəltəkləmə, burun altında danışma)dir. İngiliscdə *حََٔرَْٔذ]- to mutter, to stutter (bax: VerbAce-Arabic-English-Arabic Electronic Dictionary), ruscada [حََٔرَْٔذ]- бормотание, ворчание (bax: BARANOV X. K, Arabsko-Russkiy Slovar, s. 105, Moskva 2007). Beləcə *حََٔرَْٔذ+ bab dəyişərək *ّارٔذ]-(pəltək, kəkəmə) mənasını ifadə edəcəkdir. Cəlaləddin Süyuti də ‚əl-İmli‛ nisbəsi ilə bağlı Səm’ani ilə eyni fikirləri bəyan etmişdir. Bax: Lübbü’l- Lübab, s. 15. 1831
SƏM’ANİ, Kitabü’l-Ənsab, C. I, s. 141; ZƏHƏBİ, Müştəbih, s. 27; BAĞDADİ, Təkmilətü'l-İkmal, C. I, s.251. 1832
ƏSNƏVİ, Təbəqatu’ş-Şafi’iyyə, C. I, s. 241; SÜBKİ, Təbəqatü’ş-Şafi’iyyə əl-Kübra, C. VII, s. 145. 1833
BAĞDADİ, Təkmilətü'l-İkmal, C. II, s. 180. Əbu Abdullah Muhəmməd ibn Mehran ibn Əhməd Xoyi Yaşadığı dövrün tanınmış mühəddislərindən biri idi. Şeyxülislam Əbu Tahir Muhəmməd ibn Əbdürrəhman ibnü’l-Abbas əl-Muxlis və Əbü’l-Həsən Əhməd ibn Muhəmməd ibn İmran Musa, Əbu Bəkr Muhəmməd ibn Ömər ibn Əli ibn Xələf ibn Zənbur kimi öz dövrünün tanınmış mühəddislərindən hədis dərsləri almışdı. Əbu Abdullah Muhəmməd Xoyi Qəzvinə gedərək burada tədrislə məşğul olmuş, hədis dərsləri vermişdi. Onun tələbələri arasından mühəddis Hibətullah ibn Zazan kimi alimlər yetişmişdi. Əbu Abdullah Muhəmməd Xoyinin ölüm tarixi məlum deyil. Əbdülkərim Rafi’i onun h. 442-ci (1050) ildə Qəzvində hədis dərsləri verdiyini qeyd etmişdi. Buna istinadən alimin XI əsrdə yaşadığını deyə bilərik. Əbdülkərim Rafi’i həmçinin öz əsərində Əbu Abdullah Muhəmməd Xoyinin Əbu Bəkr Muhəmməd ibn Zənburdan dinləyib nəql etdiyi aşağıdakı hədisi qeyd etmişdi: Abdullah ibn Ömər (ا) dedi: Allah Rəsulu (م) buyurdular ki: ‚Əbu Bəkr (ا) anadan olduğu gecə Allah Ədn cənnətinə dedi: izzətim və cəlalım haqqı üçün, sənə daxil olacaqların arasında mənim üçün bu doğulandan daha sevimli olanı olmayacaq‛ 1834
. Əbü’l-Məali Muhəmməd ibn Hüseyn ibn Musa Xoyi Şafi’i məzhəbinə mənsub fəqih idi. Bağdadda Nizamiyyə mədrəsəsində təhsil almış, Tacəddin Urməvi, Əbü’l-Abbas Əhməd ibnü’t-Tilayə Bağdadi (1070-1153) kimi alimlərin tələbəsi olmuşdur. Əbü’l-Məali Xoyi dərin elmi biliyi ilə yanaşı fəziləti və müdrikliyi ilə də tanınmışdı. Bağdadi onun bacarıqlı pedaqoq olduğunu, həmçinin gözəl səslə Qur’an oxuduğunu qeyd etmişdi 1835 . Ölüm tarixi məlum deyil. XII əsrdə yaşamışdır.
Qaraqoyunluların hakimiyyəti dövründə yaşamış hənəfi məzhəbinə mənsub fəqih və mütəkəllim idi. Həyatı haqqında ətraflı məlumat yoxdur. Muhəmməd Xoyi ‚Nüsus fi
1834
RAFİ’İ, Tədvin, C. II, s. 93-94.
[ صلى الله عليه وآله وسلم الله ٌٍٞن ٍاه ٍاه هٔػ ٖتا ٖػ غكاٗ ٖػ ١هٛىُا ٖػ ح٘٤٤ػ ٖت ٕا٤لٌ ا٘ش : ٚ٘ػ الله ٢ظن هٌت ٞتأ اٜ٤ك كُٝ ٢رُا حِ٤ُِا قُُٞٞٔا امٛ كٔؼأ ٖٓ لائ يِـقأ لا ٢ُلاظٝ ٢ذىػٝ ٍاوك ،ٕكػ ح٘ظ ٠ُئ ٠ُاؼذ الله هظٗ ]
1835
BAĞDADİ, Təkmilətü'l-İkmal, C. II, s. 181. Təhqiqü’t-Təvri’l-Məxsus‛ adlı əsərini h. 856-cı ildə (1452) yazıb başa çatdırmışdı. Beləcə onun XV əsrdə yaşadığın söyləmək olar 1836 .
Muhəmməd ibn Əbdülhəyy ibn Süveyd Xoyi Hədis ravisi idi. İmran ibn Musa Cündişapuridən hədis dinləmiş və nəql etmişdi. Əbü’l-Fəzl əş-Şeybani Kufi (öl. 997) ondan hədis dinləmişdi 1837
. Ölüm tarixi məlum deyil. X əsrdə yaşamışdır.
Şafi’i məzhəbinə mənsub fəqih idi. İbn Yasir əl-Cəyyanidən hədis dinləmişdi. Zəhəbi onun h. 580-ci ildə (1184) oğulları İmadəddin Muhəmməd və Zeynəddin Əliyə hədis və fiqh dərsləri verdiyini qeyd etmişdir 1838 . Ölüm tarixi məlum deyil. XII-XIII əsrlərdə yaşamışdır.
Ağqoyunlular dövründə Azərbaycanda yaşamış hənəfi məzhəbinə mənsub fəqih və təsəvvüf şeyxi idi. Pir Muhəmməd Xoyi ‚Zübdətü’t-Təhqiq və Nüzhətü’t-Təvfiq‛ adlı əsərin müəllifi idi. Şeyx Sədrəddin Qonyəvi (öl. 1275) atalığı Muhyəddin ibnü’l- Ərəbinin (öl. 1240) ‚Füsusü’l-Hikəm‛ adlı əsərini ixtisar edərək bunu ‚Nüsus fi Təhqiqi’l-Məxsus‛ adlandırmışdı. Pir Muhəmməd Xoyi bu ixtisara şərh yazmış və bunu ‚Zübdətü’t-Təhqiq və Nüzhətü’t-Təvfiq‛ adlandırmışdı. Pir Muhəmməd Xoyinin bu əsərinin nüsxələrindən biri Paris milli kitabxanasında saxlanılır 1839
. Türkiyədə əsərin iki əlyazma nüsxəsi mövcuddur. Bunlardan biri Ankara milli kitabxanada, digəri isə İstanbul Millət kitabxanasında saxlanılır. Alimin ölüm tarixi məlum deyil. H. 856-cı ildə (1452) həyatda olduğu bilinir.
1836 KƏHHALƏ, Mu’cəmü’l-Müəllifin, C. III, s. 603. 1837 SƏM’ANİ, Kitabü’l-Ənsab, C. II, s. 163-164. 1838 ZƏHƏBİ, Müştəbih, s. 130. 1839 DE SLANE, həmin əsər, s. 264. Yüklə 4,41 Mb. Dostları ilə paylaş:
|