Orta Əsrlərdə Yaşamış azərbaycanli aliMLƏR
Yüklə 4,41 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Şeyx İzzəddin Əbü’l-Fəzail Əbdülvəhhab ibn İbrahim ibn Əbdülvəhhab ibn Əbü’l- Məali Zəncani
- İzzəddin Əbu Muhəmməd Əbdülvəhhab ibn İbrahim ibn Muhəmməd əl-Xəraci Zəncani
idi 1926
. İmadəddin Zəncani, Əbu Hamid Qəzzalinin şafi’i fiqhinə dair ‚əl-Vəciz‛ adlı əsərinə iki cildlik şərh yazmışdı. Bundan başqa o, Qur’ani-Kərimin bəzi surələrinin təfsirinə dair ‚Nəqavətü’l-Əziz‛ adlı əsərin də müəllifi idi. Alim h. 625-ci ilin şaban ayında (iyul 1228) vəfat etmişdi 1927 .
Şeyx İzzəddin Əbü’l-Fəzail Əbdülvəhhab ibn İbrahim ibn Əbdülvəhhab ibn Əbü’l- Məali Zəncani XIII əsrin tanınmış filoloq və ədəbiyyatşünaslarından biri olan şeyx İzzəddin Əbdülvəhhab Zəncani yuxarıda haqqında bəhs etdiyimiz İmadi-Zəncaninin (öl. 1228) oğlu idi. Şeyx İzzəddin Zəncani Bağdaddan cənubda yerləşən Mədain şəhərində dünyaya gəlmişdi. O, ‚Mə’ribu-İ’ma fi’s-Sihah‛, ‚Məğrib fi’l-Lüğə‛, ‚Me’yarü’ş-Şe’r‛, ‚Hadi fi’n-Nəhv və’s-Sərf‛, ‚Mübadi’ fi’t-Təsrif‛ və ‚Kitabü’l-İzz fi’t-Təsrif‛ adlı əsərlərin müəllifi idi. Alim həmçinin İbnü’l-Hacib Düveyninin əsərinə də ‚Şərhü’l- Kafiyyə‛ adlı şərh yazmışdır. Bunlardan ərəb dilinin qrammatikası sahəsində qələmə alınmış ‚Kitabü’l-İzz fi’t-Təsrif‛ adlı əsər uzun müddət bütün İslam coğrafiyasındakı mədrəsələrdə dərslik kimi istifadə olunmuşdur. Türkiyədəki əlyazma əsər kitabxanalarında ‚Kitabü’l-İzz fi’t-Təsrif‛in yüzlərlə nüsxəsi mövcuddur. Bu əsər daha çox ‚Təsrifü’l-İzzi‛ adı ilə tanınmışdır. ‚Kitabü’l-İzz fi’t-Təsrif‛in əlyazma nüsxələrindən biri AMEA Əİ-nun fondunda mövcuddur 1928
. Bu əsərin əlyazma nüsxələrindən biri də Qahirə Milli kitabxanasında saxlanılır. ‚Me’yarü’n-Nizar fi İlmü’l-Əş’ar‛ da alimin qələmindən çıxmış əsərlərdəndir. Şeyx İzzəddin Zəncani h. 654- cü ilin zilqədə ayında (dekabr 1256) Bağdadda vəfat etmişdi 1929 .
Hafiz Əbü’l-Qasım Sə’d ibn Əli ibn Muhəmməd Zəncani Hədis hafizi, mühəddis idi. Təqribən h. 380-ci ildə (990) anadan olmuşdu. Şeyxü’l- Həram adı ilə tanınan Əbü’l-Qasım Sə’d Zəncani Məkkədə məskunlaşmış, bu şəhərdə
1926 İBNü’l-FUVATİ, Məcməü’l-Adab , C. IV/2, s. 652. 1927 ƏSNƏVİ, Təbəqatu’ş-Şafi’iyyə, C. I, s. 309. 1928 ŞƏRİFOV, Əbdülqəni Əfəndi..., s. 95. 1929 KATİB ÇƏLƏBİ, Kəşfü'z-Zünun, C. II, s. 213, 744, 918, 923, 1058; BAĞDADLI, İzahü’l-Məknun, C. II, 330; BÜNYADOV, ‚Vidnıye Deyateli Azerbaydjana v Soçinenii İbn al-Fuvati‛, s. 61-67.
yaşamışdı. Hədis dinləmək və hədis dərsləri almaq üçün səyahət etmişdi. Doğma şəhəri Zəncanda Muhəmməd ibn Əbu Übeyddən, Misirdə Əbu Abdullah Muhəmməd ibn Nəzif əl-Fərra, Hüseyn ibn Maymun əs-Sədəfidən, Qəzzədə Əli ibn Səlamədən, Dəməşqdə Əbdürrəhman ibn Yasir əl-Cəvbəri və Əbü’l-Qasım ibnü’t-Tubəyyizdən hədis dinləmişdi. İmam Əbü’l-Müzəffər Mənsur ibn Əbdülcəbbar əs-Səm’ani, Əbu Bəkr əl-Xətib, Məkki ibn Əbdüssəlam ər-Rumeyli, Hibətullah ibn Faxir, Əbü’l-Fəzl Muhəmməd ibn Tahir əl-Məqdisi, Əbdülmün’im ibn Əbü’l-Qasım əl-Quşeyri, Əbu Cə’fər Həmədani ondan hədis dinləmiş və nəql etmişdilər. Böyük hədis alimi kimi onun şöhrəti sadəcə Məkkədə deyil, Misir və Şam diyarına da yayılmışdı. Məkkə əmiri hafiz Əbü’l-Qasım Sə’d Zəncani haqqında ‚onun əlini öpənlərin sayı, hacərü’l-əsvədi öpənlərdən çoxdur‛ demişdi. Alim h. 471-ci ildə (1078) Məkkədə vəfat etmişdi 1930
.
Zəncani Yaşadığı dövrün tanınmış ədiblərindən idi. O, Zəncandan köçüb Təbrizdə məskunlaşmışdı. Daha əvvəl (ehtimal ki, tələbəlik illərində-E.N) bir müddət Mosulda yaşamış və burada şeyx Şəmsəddin ibn Xubbazın 1931 şəxsi katibi olmuş, onun diktə etdiyi elmi və ədəbi əsərləri qələmə almışdı. İzzəddin Əbdülvəhhab Zəncani ümumi dilçilik, ərəb dilinin qrammatikası, xitabət (ritorika), qafiyə (stilistika) haqqında bir sıra əsərlərin müəllifi idi. Bunlardan biri də ‚Təzkirətü’l-Məcdiyyə‛ adlanır. Əvvəl Xorasana, sonra isə Mavəraünnəhrə səyahət edən alim bir müddət Buxarada yaşamış, sonra yenidən Təbrizə qayıtmışdı. İzzəddin Əbdülvəhhab Zəncani h. 660-cı (1262) ildə vəfat etmişdi 1932 . Yuxarıda onun oğlu İmadəddin Əbü’l-Məkarim Muhəmməd Təbrizi haqqında məlumat vermişik
1930 Əbü’l-Fərəc Əbdürrəhman ibn Əli İBNü’l-CƏVZİ, Sifətü’s-Səfvə, (Hzr. M. Dəfaxuri), C. II, s. 266-267, Beyrut 1985; ZƏHƏBİ, İbər fi Xəbər mən Ğəbər, C. II, s. 48; SƏM’ANİ, Kitabü’l-Ənsab, C. II, s. 328-329. İBN ƏBDÜLHADİ, Təbəqatu-
1931
Şeyx Şəmsəddin Əbu Abdullah Əhməd ibn Hüseyn ibn Əhməd ibn Xubbaz əl-Ərbili (öl. 1273) yaşadığı dövrün tanınmış filoloq və ədəbiyyatşünaslarından biri olmuşdu. O, ‚Nihayə fi’n-Nəhv‛, ‚Fihristü’l-Kitabü’n-Nəhvi’l- Mutəbəvvi’ə‛ adlı əsərlərin müəllifi idi. 1932
BÜNYADOV, həmin məqalə.
NƏTİCƏ Bilindiyi kimi qədim yunan mifologiyasında Prometey politeist yunanların tanrılarına qarşı silah kimi istifadə etmələri üçün insanlara odu vermişdi. İnsanlar bu od sayəsində qaranlıqdan aydınlığa çıxmış, onları əsir etmək istəyən qara qüvvələrlə mübarizə aparmışdılar. Maddi (elm-düşüncə) və mənəvi (vəhy-din) alovların işığının birgə aydınlatdığı yol bəşəriyyəti uğura, yeniliklərə və sonsuz səadətə aparan yoldur. Bu mənada hər bir yenilikçi insan müəyyən mənada Prometeydir, qaranlıqları aydınladan alovu yandırandır. Muhəmməd (م), İsa (×), Musa (×), İbrahim (×) və digər peyğəmbərlər, Farabi, İbn Sina, Biruni, İbn Teymiyyə, İbn Rüşd, Konfiçus, Solon, Kopernik, Nyuton, Eynişteyn, Edison və daha kimlər, kimlər. Ziyalılar tarixin bütün dövrlərində millətlərin və cəmiyyətlərin düşünən beyni, lokomotivi, aparıcı qüvvəsi olmuşdurlar. Hər bir mütəfəkkir, alim yaşadığı cəmiyyətin, mənsub olduğu millətin və mədəniyyətin tərəqqisinə öz töhfəsini verməklə əslində bəşər mədəniyyəti adlandırdığımız nəhəng binaya bir qızıl kərpic qoymuşdur. Təfəkkürləri ilə aid olduqları sivilizasiyaya nəfəs verən nadir şəxslər təfəkkürlərinin məhsulu olan əsərlər sayəsində həm də əsrlər boyu yaşamağa müvəffəq olmuşdurlar. Bu əsərdə biz orta əsrlərdə Azərbaycanın, eləcə də İslam coğrafiyasındakı bir sıra ölkələrin dini, elmi və mədəni həyatında mühüm rol oynamış, düşüncələri və əsərləri ilə keçmişdən günümüzə səslənə bilmiş insanların tərcümeyi-hallarını qələmə aldıq. Haqqında məlumat verdiyimiz şəxslər arasında Azərbaycanda, eləcə də bütün cənubi Qafqazda İslamın yayılmasında mühüm rol oynamış alimlər də mövcuddur. Bu baxımdan orta əsrləri siyasi baxımdan olduğu kimi elmi-mədəni tərəqqi baxımından da Azərbaycan tarixinin ən parlaq dövrü hesab etmək olar. Düşünürəm ki, bu sahədə hələ görüləcək işlər kifayət qədər çoxdur. Yüklə 4,41 Mb. Dostları ilə paylaş:
|