Orta Əsrlərdə Yaşamış azərbaycanli aliMLƏR
Yüklə 4,41 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Qazi Saleh ibn İshaq əş-Şirvani Qarabaği
- Molla Şəmsəddin Əhməd əl-Ənsari Gəncəvi Qarabaği
sultanın cülus (inaqurasiya) mərasimində iştirak etmək üçün Əyyubi sultanının təmsilçisi olaraq Anadoluya getmişdi. Yeni sultan Əfzələddin Xunəcini qiymətli hədiyyələrlə təltif etmişdi 1881
. Qiyasəddin II Keyxosrovun (1237-1246) hakimiyyəti dövründə Anadoluda yaşamış Əfzələddin Xunəci buradakı mədrəsələrdə tibb və fiqh dərsləri vermişdi 1882
. Alim Kayseridəki Gövhər Nəsibə xəstəxanası və Qiyasiyyə tibb mədrəsəsində dərs vermiş və müalicə işi ilə məşğul olmuşdu 1883 . Kosadağ müharibəsindən 1884
sonra Anadolunu tərk edərək Misirə qayıdan Əfzələddin Xunəci sultan Saleh tərəfindən (1240 - 1249) bu ölkənin qaziü’l-quzatlığına təyin edilmişdi 1885 .
Əfzələddin Xunəci müxtəlif elm sahələrinə dair əsərlərin müəllifidir. ‚Mu’cəz fi’l- Məntiq‛, ‚Cüməl fi Müxtəsəru-Nihayətü’l-Əməl fi’l-Məntiq‛, ‚Kəşfü’l-Əsrar ən Qəvamidü’l-Əfkar‛, ‚Şərh mə Qəvləhü’r-rəis İbn Sina‛ onun fəlsəfə və məntiq sahəsində qələmə aldığı əsərlərdir 1886 . ‚Məqalətü’-Hüdud və’r-Rüsum‛, ‚Müxtəsərü’l- Mətalibü’l-Aliyyə‛, ‚Vəsayə‛ adlı əsərləri fiqh, ‚Kitab Ədvarü’l-Hümayat‛ isə tibb sahəsində qələmə aldığı əsərlərdir 1887 . Bundan başqa Əfzələddin Xunəci kəlam elminə dair qələmə aldığı ‚Tuhfətü’s-Sultaniyyə fi Əsrari’l-Kəlamiyyə‛ adlı əsərin müəllifidir ki, bu əsərin nüsxələrindən biri Antaliya Təkəlioğlu əlyazmalar kitabxanasında Nr. 158/2-de saxlanmaqdadır. Həmin kitabxanada Nr. 426/2-də alimin ‚Vəsaya‛ adlı fiqhə dair əsərinin də nüsxələrindən biri saxlanılır 1888 . Onun ‚Məqalətü’l-Hüdud və’r-Rüsum‛ adlı İslam vergi hüququna dair əsərinin əlyazma nüsxəsi Süleymaniyyə kitabxanası Nr. 322-də mühafizə edilməkdədir 1889 . Ehtimal ki, alim bu əsərləri Anadoluda yaşadığı müddətdə qələmə almışdır. İbn Xəldun mütəəxxir alimlərin 1890
mədrəsələrdə oxudulan kitabları və dərs proqramlarını ixtisar etmələrini tənqid edərkən Əfzələddin Xunəcinin
1881
DƏVADARİ, Kənzü’d-Dürər, C. VII, s. 319. 1882
Claud CAHEN, Osmanlılardan Önce Anadoluda Türkler, s. 251, (trc. Y. Moran), İstanbul 1994. 1883
Ahmed Süheyl ÜNVER, Tıb Tarihi, s. 104, İstanbul 1943. 1884
Kosadağ müharibəsi 4 iyul 1243-cü ildə moğollarla türklər arasında baş vermişdi. Daha doğrusu burada döyüş əməliyyatları aparılmamış, oğuz əsgərləri və onların komandanları sultan Qiyasəddin II Keyxosrova nifrət etdikləri üçün döyüş meydanını tərk etmişdilər. Bununla da Anadolu moğol istilasına uğramışdı. 1885
TAŞKÖPRÜZADƏ, Mövzuatü’l-Ülum, C. I, s. 274. 1886
BROCKELMANN, Geschıchte der Arabıschen Lıtteratur, E.S, C. I, s. 838; TAŞKÖPRÜZADƏ, Mövzuatü’l-Ülum, C. I, s. 274; KATİB ÇƏLƏBİ, Kəşfü’z-Zünun, C. I, s. 744;MƏMMƏDOV, Orta Əsr Azərbaycan Filosof və Mütəfəkkirləri, s. 42- 43; SƏFƏDİ, Vafi bi’l-Vəfayat, C. V, s. 108. 1887
BROCKELMANN, yenə orada; Mürtəza Müdərris ÇƏHARDEHİ, Tarixi-Fəlsəfeyi-İslam, C. I, s. 608-610, Tehran 1347. 1888
Türkiye Yazmaları Toplu Kataloğu, C. IV, s. 110-111, (Nşr. İ. Parmaksızoğlu-Uysal. A), İstanbul 1984. 1889
Türkiye Yazmaları Toplu Kataloğu, C. III, s. 4, (Nşr. İ. Parmaksızoğlu), Ankara 1987. 1890
Mütəəxxir alimlər, yəni son dövr alimləri deyərkən İbn Xəldun (öl. 1406) öz yaşadığı və ona yaxın keçmişdəki alimləri nəzərdə tutmuşdur. də bu işi məntiq və fəlsəfə dərsləri sahəsində etdiyini qeyd etmişdir 1891
. Alim h. 6 ramazan 646-cı ildə (23 dekabr 1248) vəfat etmiş və Qahirə yaxınlığındakı Səfhi- müqəttəm qəbristanında dəfn edilmişdi 1892
.
Hənəfi məzhəbinə mənsub fəqih, tarixçi, müfəssir, bioqraf və şair olan qazi Saleh Qarabaği h. 1031-ci ildə (1622) dünyaya gəlmişdi. Sultan IV Mehmedin hakimiyyəti illərində (1648-1687) Osmanlı dövlətinin tanınmış elm xadimlərindən biri olan qazi Saleh Qarabaği, Zühri İsqahzadə adı ilə tanınmışdı. Osmanlı sarayı tərəfindən Beyrut şəhəri qaziliyinə təyin edilmiş alim daha sonra Misir qaziliyi vəzifəsini icra etmişdi. O, bir sıra əsərlərin müəllifi idi. Bunların ən məşhuru ‚Haşiyə ələ Təfsiri’l-Bəyzavi‛ adlı əsərdir. Alim h. 1083-cü ildə (1672) vəfat etmişdi 1893
.
Hənəfi məzhəbinə mənsub fəqih və mühəddis idi. Azərbaycan mədrəsələrində təhsil aldıqdan sonra Osmanlı ölkəsinə getmiş, İstanbuldakı mədrəsələrdən birində müdərris olmuşdu. H. 989-cu ilin cəmaziyələvvəl ayında (iyun 1581) Dəməşq mollalığına təyin olunmuşdu. Daha sonra Ədirnə və h. 990-cı ilin zilhiccə ayında (yanvar 1583) İstanbul şəhəri mollalığına təyin olunmuşdu. Bir il yarım bu vəzifədə qaldıqdan sonra Anadolu qaziəsgəri olmuş, daha sonra Misir müftiliyinə təyin olunmuşdu. H. 997-ci ildə (1589) həcc ziyarətindən qayıdandan sonra ikinci dəfə Anadolu qaziəsgərliyinə, bir il sonra da Rumeli qaziəsgərliyinə təyin olunmuşdu. 1001-ci ilin səfər ayında (noyabr 1592) Osmanlı baş vəziri Qoca Sənan paşanın (öl. 1596) tikdirdiyi Darü’l-Hədisin (hədis mədrəsəsi) inşası başa çatmış və Şəmsəddin Qarabaği, 130 aqça maaşla, bu mədrəsənin baş müdərrisliyinə təyin olunmuşdu. H. 1006-cı ilin məhərrəm ayında (avqust 1597) təqaüdə çıxarılmışdı. Fəziləti ilə tanınan alim Şəmsəddin Qarabaği h. 13 səfər 1009-cu ildə (24 avqust 1600) İstanbulda vəfat etmişdi. Məzarı İstanbulun Vəfa adlanan
1891 Vəliyəddin Əbdürrəhman İBN XƏLDUN, Kitabü’l-İbər və Divanü’l-Mübtəda və’l-Xəbər, C. I, s. 731, Beyrut 1979. 1892 ƏSNƏVİ, Təbəqatu’ş-Şafi’iyyə, C. I, s. 241; TAŞKÖPRÜZADƏ, Mövzuat, s. 325; İBN QAZİ ŞUHBƏ, Təbəqatü’ş- Şafi’iyyə, C. II, 38; İBNü’l-İMAD, Şəzəratü’z-Zəhəb, C. V, s. 571. 1893
BAĞDADLI, İzahü’l-Məknun, C. I, s. 71; KƏHHALƏ, Mu’cəmü’l-Müəllifin, C. I, s. 829. Yüklə 4,41 Mb. Dostları ilə paylaş:
|