Orta Əsrlərdə Yaşamış azərbaycanli aliMLƏR
Yüklə 4,41 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Mövlana Muhyəddin Muhəmməd ibn Əli Qarabaği
- Əbu Həfs Ömər ibn Əli ibn Əhməd Zəncani
səmtindədir. O, qazi Bəyzavinin ‚Ənvarü’t-Tənzil və Əsrarü’t-Tə’vil‛ adlı Qur’an təfsirinə haşiyə, ‚Tə’liqat ələ’t-Təlvih‛, ‚Tə’liqati-Miftah‛, ‚Tə’liqati’l-Məvaqif‛ və ‚Kəlimat ələ’l-Hidayə‛ adlı əsərlərin müəllifi idi 1894
.
Hənəfi məzhəbinə mənsub fəqih idi. Bundan başqa ərəb filologiyası, təfsir, hədis, üsul və kəlam sahələrində də yaşadığı dövrün tanınmış alimlərindən biri idi. Azərbaycanın qədim diyarı Qarabağda dünaya gəlmiş, ilk təhsilini vətənində aldıqdan sonra təhsilini davam etdirmək üçün Osmanlı ölkəsinə getmişdi. Anadolunun şəhərlərini gəzmiş və buradakı mədrəsələrdə təhsil almışdı. Mövlana Yaqub ibn Seyyidi Əlinin tələbəsi olaraq alim kimi yetişəndən sonra Osmanlı dövlətinin ilk mədrəsələrindən biri olan İznikdəki mədrəsənin müdərrisliyinə təyin olunmuşdu. Mövlana Muhyəddin Qarabaği vəfatına qədər bu mədrəsədə tədrislə məşğul olmuşdu. Taşköprülüzadə onun haqqında ‚gecə və gündüz elmi tədqiqatla məşğul idi‛ yazmışdı. Mövlana Muhyəddin Qarabaği Carullah Zəməxşəri (öl. 1144), Əzudəddin əl-İci (öl. 1355), Nasirəddin Bəyzavi (öl. 1289), Cəlaləddin Dəvvani (öl. 1502), Übeydullah ibn Məs’ud (öl. 1346) kimi alimlərin əsərlərinə şərh və haşiyələr yazmışdı. Bundan başqa o, ‚Kitabü’l-Muhazirat‛ adlı əsərin müəllifi idi. Mövlana Muhyəddin Muhəmməd Qarabaği gözəl əxlaqlı, təmiz əqidəli, həlim, təvazökar və saleh insan idi. O, həmçinin şair idi və gözəl şe’rlər yazırdı. Alim h. 942-ci ildə (1535) vəfat etmişdi 1895
. Onun müəllifi olduğu ‚Haşiyəi-Sədrü’ş-Şəriə‛ və ‚Şərhi-Adabi-Əzudiyyə‛ 1896 Türkiyənin Kütahya şəhəri Vahidpaşa İHK, ‚Şərhu-risaləti İsbati’l-Vacib li’d-Dəvvani‛ 1897
İstanbul Köprülü yazma əsərlər kitabxanasında, ‚Haşiyətu ələ’l-Bəyzavi li’l-cüzi’l-axir‛ 1898 İstanbul Atıf əfəndi yazma əsər kitabxanası, 1894
SÜREYYA, Sicil-i Osmani, C. V, s. 1578; BURSALI, Osmanlı Müəllifləri, C. II, s. 22. Mehmed Süreyya onun Gəncəli, Bursalı Mehmed Tahir isə Qarabağlı olduğunu yazmışdırlar. Ehtimal ki, mövlana Şəmsəddin Əhməd əslən Qarabağlı idi və Gəncədə təhsil almış və yaşamışdı. 1895
TAŞKÖPRÜZADƏ, Şəqaiqü’n-Numaniyyə, s. 272. 1896
Məşhur şafi’i alimi Əzudəddin əl-İcinin (öl. 1355) məntiq elmi sahəsindəki ‚Adabü’l-Bəhs‛ adlı əsərinə yazılmış şərhdir. Mövlana Muhyəddin Qarabağinin qələmə aldığı bu şərhin əlyazma nüsxələrindən biri AMEA Əİ-nun fondunda saxlanılır. Bu şərh haqqında ətraflı məlumat üçün bax: ŞƏRİFOV, Əbdülqəni Əfənd...i, s. 260. 1897
Ağqoyunlular dövrü hənəfi alimlərindən Cəlaləddin Dəvvaninin əqaid və kəlam elminə dair (öl. 1502) ‚Risalə fi İsbati’l-Vacib‛ adlı əsərinə yazılmış şərhdir. 1898 Elxanilərin hakimiyyəti dövründə Təbriz qazisi olmuş Nasirəddin Bəyzavinin (öl. 1289) Qur’ani-Kərimə yazdığı ‚Ənvarü’t-Tənzil və Əsrarü’t-Tə’vil‛ adlı təfsirin son cildinə yazılmış haşiyədir. ‚Haşiyə ələ Şərhi-Viqayəti’r-Rivayə fi Məsailü’l-Hidayə‛ 1899
Konya BYEK, ‚Calib’s- Sürur və Səblü’l-Qürur‛ Konya Yusifağa kitabxanasında saxlanılır.
Şafi’i məzhəbinə mənsub fəqih idi. Bir müddət Dəməşqdə yaşayandan sonra Bağdada getmiş və orada məskunlaşmışdı. Qazi Əbu Təyyib ət-Təbəridən fiqh, Mosul qazisi Əbu Cə’fər Əhməd ibn Muhəmməd əs-Simnanidən kəlam elmini öyrənmişdi. Əbu Muhəmməd əl-Cəvhəri və Əbu Nəsr ibn Təlabdan hədis dinləmiş və nəql etmişdi. Fəqih Əbu Əli ibn Əbu Hureysə əl-Maliki ondan hədis dinləmişdi. H. 459-cu ilin cəmadiələvvəl ayında (aprel 1067) vəfat etmişdi 1900
. Əbu Həfs Ömər Zəncani ‚əl- Mu’təməd‛ adlı əsərin müəllifi idi 1901 . Vaiz Əbü’l-Məşhur Mə’ruf ibn Muhəmməd ibn Mə’ruf Zəncani Mühəddis və vaiz idi. Dəməşqdə Əbü’l-Müstənzi Müaviyyə ibn Əvs ibn Lihyə’, Məkkədə Əbu Muhəmməd Əbdürrəhman ibn Abdullah ibnü’l-Müqri, Əbu Sə’id ibnü’l- Əaribi (854-951), Həsən ibn Müləyyəh əl-Misri, Qasım ibn İbrahim əl-Muləti, qazi Übeydullah ibn Hüseyn əl-Antaki, Əbü’l-Həsən İbrahim ibn Əbdüssəlam əl-Haşimi, Əbu Abdullah Cə’fər ibn İdris Qəzvinidən hədis dinləmiş və nəql etmişdi. Əbu Nəsr Hüseyn ibn Əbdülvahid Şirazi, Əbü’l-Həsən Əli ibn Şüca İsfəhani, Əbü’l-Həsən əl- Ətiqi, Əbu Bəkr əl-Birqani, Rizvan ibn Muhəmməd Dinəvəri ondan hədis dinləmişdilər 1902
. Ölüm tarixi məlum deyil. X əsrdə yaşamışdır. Nəql silsiləsində Əbü’l- Məşhur Mə’ruf Zəncaninin də olduğu əsərlərdən biri aşağıdakıdır: Abdullah ibn Ömər (ا) ərəfə günü orucuna dair ona verilən suala belə cavab verdi: ‚Allah Rəsulu (م), Əbu Bəkr (ا), Ömər (ا), Osman (ا) ərəfə günü oruc tutmadılar. Mən də
1899
‚Haşiyə ələ Şərhi-Viqayəti’r-Rivayə fi Məsailü’l-Hidayə‛ və ‚Haşiyəi-Sədrü’ş-Şəriə‛ fikrimizcə eyni əsərə müstənsixlər, yəni əsərin üzünü köçürmüş katiblər tərəfindən, verilmiş iki müxtəlif addır. Çünki mövlana Muhyəddin Qarabaği bu əsərini Sədrü’ş-Şəriə ləqəbi ilə məşhur olmuş Türküstanlı hənəfi fəqihi və kəlamçısı Übeydullah ibn Məs’ud əl-Məhbubi əl-Buxarin (öl. 1346) əqaidə dair ‚Şərhi-Viqayəti’r-Rivayə fi Məsailü’l-Hidayə‛ adlı əsərinə haşiyə olaraq qələmə almışdı. 1900
İBN ƏSAKİR, Tarixu-Mədinəti-Diməşq, C. IV5, s. 298; ƏSNƏVİ, Təbəqatu’ş-Şafi’iyyə, C. I, s. 305; SƏM’ANİ, Kitabü’l- Ənsab, C. II, s. 328-329. 1901
KATİB ÇƏLƏBİ, Kəşfü’z-Zünun, C. II, s. 912. 1902
İBN ƏSAKİR, Tarixu-Mədinəti-Diməşq, C. LIX, s. 351. Yüklə 4,41 Mb. Dostları ilə paylaş:
|