O’simlik hujayrasining fiziologiyasi

PEROKSISOMALAR. Protoplazmadagi so’nggi yillarda aniqlangan juda kichik organoidlardan biri peroksisomalardir. Peroksisoma termini birinchi marta 1965 yilda , hayvon hujayrasini o’rganish natijasida De-Dyuv tomonidan taklif etilgan edi. Bularning o’simlik hujayrasida ham borligi 1968 yilda Tolbert tomonidan aniqlangan.
Peroksisoma hajmi jihatidan mitoxondriyalarga yaqin turadi. O’simliklarda asosan dumaloq shaklda bo’lib, diametri 0,2-1,5 mkm. Ular membrana qavati bilan o’ralgan , mitoxondriyalardan kichikroq va kristlari yo’q. Peroksisomalarda yorug’likda nafas olish (fotodыxaniye) fermentlari ko’proq. Shuning uchun ham ular barglarda ko’p bo’ladi va xloroplastlar bilan doimiy aloqa qiladi. Ayrim olimlarning fikricha peroksisomalar endoplazmatik to’r membranasi sathida yuzaga keladi va undan ajralib chiqadi.

GLIOKSISOMALAR. Glioksisomalar ham peroksisomalar gruppasiga kiradi. Bu organoidlar unayotgan urug’ hujayralarida hosil bo’ladi. Ularda asosan yog’ kislotalarini o’zgartirib, shakar hosil qilishda ishtirok etuvchi fermentlar ko’proq to’planadi. Ular hajmi jihatidan peroksisomalarga teng va endoplazmatik to’r bilan bog’liq.

SFEROSOMALAR. Bu organoidlarni 1880 yilda Ganshteyn ochib, unga " mikrosoma " deb nom bergan. Keyinchalik shakliga qarab, sferosoma deb yuritila boshlandi. Shakli, dumaloq, yorug’likni kuchli singdirish qobiliyatli, diametri 0,5 - 1 mkm. Endoplazmatik to’rdan hosil bo’ladi va ajralib chiqadi.
Tanasida lipidlar ko’p. Shuning uchun ular lipid tomchilari ham deyiladi. Sferosomalarda fermentlardan lipaza, esteraza, proteaza, nordon fosfotaza, RNK aza,DNKaza topilgan. Ularda asosan ferment lipaza ko’p bo’lganligi yog’larning ko’proq sintez qilinishi va to’planishiga sharoit yaratib beradi. Bajaradigan funksiyalari lizosomalarga ham o’xshab ketadi.

MIKRONAYCHALAR. Hujayra sitoplazmasining tashqi qatlamida naychasimon organoidlar joylashgan. Ularning uzunligi 20-30 nm. Devorining qalinligi 5-14 nm. Mikronaychalar o’simliklar va hayvon hujayralarida mavjud organoiddir. Ularning qatlami membranadan iborat bo’lmay, globulyar makromolekulalarning spiral joylanishidan tuzilgan. Hujayradagi sitoplazmaning harakati mikronaychalar bilan bog’liq deb tushuntiriladi, chunki ular sitoplazmaning harakatini ro’yobga keltiradigan almashuv jarayonida ishtirok etadilar.