Основные термины информационной безопасности

64 
HoneyMonkey kompüter
ində  brauzer  eksploytlarından  istifadə 
edərək zərərli proqram təminatı quraşdıran veb-saytları axtarır. 
 
Honeynet 
Honeynet – 
bal küpələrinin şəbəkəsi. 
 
Honeypot 
Bal  küpəsi – şübhəli aktivlik haqqında məlumat toplamaq üçün nəzərdə 
tutulmuş  host;  administratorundan  başqa  heç  bir  icazəli  istifadəçisi 
yoxdur. 
 
Hot site 
“Qaynar”  sayt  –  veril
ənlərin  alternativ  emalının  mümkünlüyünü 
t
əmin edən tam təchiz edilmiş kompüter mərkəzi. 
 
HTTPS (HyperText Transfer Protocol Secure v
ə ya HTTP with 
SSL/TLS) 
Şifrlənmiş  HTTP  –  HTTP  protokolunun  genişləndirilmiş  variantı, 
veb-serverl
ə 
veb-
brauzer 
arasında 
ötürülən verilənlərin 
şifrlənməsini təmin edir.  HTTPS  protokolu ilə  ötürülən verilənlər 
SSL v
ə ya TLS kriptoqrafik protokoluna “qablaşdırılır”. HTTP-dən 
f
ərqli olaraq, HTTPS üçün 443-cü TCP-portu istifadə edilir. 
Protokol 1994-cü ild
ə Netscape Navigator brauzeri üçün Netscape 
Communications 
şirkəti tərəfindən işlənmişdi. HTTPS veb-də geniş 
istifad
ə edilir və populyar brauzerlərin hamısı tərəfindən dəstəklənir. 
 
Hyper-V 
Hiper-V  –  x86-
64 sistemlərində virtual maşınların yaradılmnası və 
idarə  edilməsi  üçün  proqram  təminatıdır  –  hipervizordur  (kod  adı 
Viridian-
dır, əvvəllər Windows Server Virtualization kimi tanınırdı). 
 

---

65 
I 
 
IDEA (International Data Encryption Algorithm) 
Veril
ənlərin  şifrlənməsi üçün beynəlxalq alqoritm  −  blokun 
uz
unluğu 64 bit, açarı 128 bit və raundların sayı 8 olan iterativ blok 
şifridir.  Feyştel  şifrlərinə  aid deyil, lakin bu alqoritmdə  də  əsas 
açardan hesablanan 
əlavə açarlar istifadə edilir. IDEA həm proqram, 
h
əm də  aparat təminatında  realizə  üçün  yaradılmışdı. Sürəti DES-
d
əki kimidir.  IDEA  şifri  xətti və  diferensial kriptoanalizə  qarşı 
dözümlüdür. 
51
2  z
əif açarı var. 
 
Identification 
İdentifikasiya  −  sistemin  müəyyən komponentlərinin  tanınması 
prosesi;  unikal, sistem t
ərəfindən  qavranılan  identifikatorların 
(adların) köməyi ilə  aparılır  və  identifikasiya istifadəçiyə  (və  ya 
istifad
əçinin  adından  fəaliyyət göstərən prosesə)  öz  adını  sistemə 
bildirm
əyə imkan verir. 
 
Identifier 
İdentifikator  –  şəxsin  adını  və  onunla  bağlı  atributlarını 
adlandırmaq üçün biometrik sistemdə  açar kimi istifadə  edilən 
unikal veril
ənlər sətri. 
 
Identity 
Kimlik identifikatoru – 
şəxsin  unikal  adı.  Şəxslərin hüquqi adları 
həmişə  unikal  olmur,  buna  görə  kimlik identifikatorunu unikal 
etm
ək  üçün ona kifayət qədər əlavə informasiya qoşulmalıdır. 
 
Identity theft   
İdentifikator  oğurluğu  –  bir  şəxsin  özünü  başqa  bir  şəxs kimi 
t
əqdim etməsi;  adətən,  nəzərdə  tutulur ki, təqlid edilən  şəxsin 
identifikatoru 
şəxsin adından resurslara giriş əldə etmək, kredit və 
ya dig
ər faydalar əldə etmək üçün istifadə edilir. 
 
 

---

66 
IEEE P1363  
IEEE-
nin  işçi  qrupu,  RSA,  Diffi-Helman və  digər alqoritmlərə 
əsaslanan  açıq  açarlı  kriptoqrafiya  üçün  standartların  işlənməsi ilə 
m
əşğul olur. 
 
IFrame (Inline Frame)     
S
ətirdaxili freym  –  veb-səhifədə  başqa  bir  HTML sənədin 
iç
ərisində yerləşdirilmiş HTML sənəd. 
 
IKE (Internet Key Exchange)  
Açarları  idarəetmə  protokolu  –  IPSec-in nüvəsini  təşkil  edən  üç 
protokoldan biri (dig
ərləri AH və  IKE).  Təhlükəsiz  bağlantının 
parametrl
ərini  avtomatik  razılaşdırmağa  və  onun  üçün açar 
informasiyası  formalaşdırmağa  (gələcəkdə  isə  onu təzələməyə) 
imkan verir. 
Razılaşdırma  prosesində  həm də  bağlantı  tərəflərinin 
autentifikasiyası baş verir. 
 
Impact    
T
əsir  –  informasiyanın  icazəsiz  açıqlanması,  dəyişdirilməsi, məhv 
edilm
əsi və  ya  informasiyanın  və  ya informasiya sisteminin 
əlyetərliyinin pozulması nəticəsində gözlənilən ziyanın həcmi. 
 
Incident Response Plan 
İnsidentə  reaksiya  planı  –  təşkilatın  informasiya  sistem(lər)inə 
qarşı  bədniyyətli  kiberhücumları  aşkarlamaq,  cavab vermək  və 
n
əticələrini məhdudlaşdırmaq üçün sənədləşdirilmiş təlimatların və 
ya prosedurların qabaqcadan müəyyən edilmiş çoxluğu. 
 
Indicator of compromise (IOC)   
Müdaxil
ə indikatoru – kompüter kriminilastikasında şəbəkə və ya 
əməliyyat sistemində  müşahidə  edilən və  kompüterə  edilən 
müdaxil
əni yüksək ehtimalla göstərən artefakt. 
 
 
 

---

67 
Inference Attack   
M
əntiqi hücum  – subyekt və ya verilənlər bazası haqqında qeyri-
qanuni yolla m
əlumat  əldə  etmək üçün verilənlərin  intellektual 
analizi il
ə həyata keçirilən analiz üsuludur. 
 
Information Assurance 
İnformasiya  təhlükəsizliyinə  zəmanət  –  əlyetərliyi,  tamlığı, 
autentifikasiyanı,  konfidensiallığı  və  boyun  qaçırmamanı  təmin 
etm
əklə  informasiya və  informasiya sistemlərinin təhlükəsizliyini 
t
əmin edən tədbirlər. 
 
Information flow control 
İnformasiya  axınının  idarə  edilməsi  −  informasiyanın  yuxarı 
t
əhlükəsizlik səviyyələrindən  aşağı  səviyyələrə  keçə  bilmədiyini 
t
əsdiqləyən idarəetmə  prosedurları  (Bell-Lapadula  modelinin 
müdd
əalarına  müvafiq  olaraq).  İnformasiya  axınlarına  nəzarətin 
daha ümumi t
ərifi  informasiyanın  gizli  kanallarla ötürülə 
bilm
ədiyini (yəni təhlükəsizlik siyasətindən yan keçərək) 
t
əsdiqləyən idarəetmə prosedurlarını nəzərdə tutur.  
 
Information resources 
İnformasiya  resursları  –  şəxsi heyət, təchizat, fondlar və 
informasiya texnologiyaları kimi informasiya və bir-biri ilə əlaqəli 
resurslar. 
 
Information security 
İnformasiya təhlükəsizliyi – konfidensiallığı, tamlığı və əlyetərliyi 
təmin  etmək  üçün  informasiyanın  və  informasiya sistemlərinin 
icazəsiz  girişlərdən, istifadədən,  açıqlanmaqdan, modifikasiyadan 
v
ə ya məhv edilmədən mühafizəsi. 
 
Information security policy 
İnformasiya təhlükəsizliyi siyasəti – təşkilatda informasiyanın idarə 
e
dilməsi,  mühafizə  edilməsi  və  mübadiləsi  qaydalarını  müəyyən 
edən sərəncamlar, təlimatlar, reqlamentlər, qaydalar toplusu. 

---