Основные термины информационной безопасности

91 
 
PHP (PHP: Hypertext Preprocessor; 
əvvəllər Personal Home Page 
Tools;  “pi-eyç-pi”  kimi t
ələffüz edilir)  –  server tərəfdə  veb 
proqramlaşdırma  üçün  yaradılmış  proqramlaşdırma  dili;  ümumi 
t
əyinatlı proqramlaşdırma dili kimi də istifadə edilir. 
 
Phreaking    
Frikinq  – 
telefon  şəbəkələrinə  qoşulmuş  cihazlar və  avadanlıqlar 
kimi telekommunikasiya sisteml
ərini  araşdıran,  eksperimentlər 
aparan, öyr
ənən insanların fəaliyyətini təsvir edir. 
 
Physical security 
Fiziki t
əhlükəsizlik − sistemin resurslarına və kritik informasiyaya 
fiziki t
əhdidlərə  (sındırma,  oğurluq,  terror  aktı,  həmçinin  yanğın, 
daşqın  və  s.)  qarşı  tədbirlərin  və  ya fiziki maneələrin və  yoxlama 
prosedurlarının həyata keçirilməsi. 
 
Piggyback entry 
“Donuz belind
ə” giriş – səlahiyyətli istifadəçinin qanuni bağlantısı 
vasit
əsilə verilənlərin emalı sisteminə səlahiyyət olmadan giriş. 
 
Ping of Death Attack 
Ölümcül pinq hücumu –  1990-
cı  illərdə  Unix, Linux, Mac, 
Windows, 
şəbəkə  printerləriu və  marşrutizatorlar  daxil  olmaqla 
müxt
əlif  əməliyyat sistemlərində  və  şəbəkə  qurğularında  yayılmış 
DoS hücum növüdür
, hazırda əksər sistemlərdə bu problem aradan 
qaldırılıb.  Uzunluğu  65 535  baytdan böyük ICMP-paketin 
gönd
ərilməsi  kompüterin  şəbəkə  stekini dolduraraq kompüteri 
çökdürm
ək mümkündür. Bu uzunluqda paketi şəbəkədə bir dəfəyə 
gönd
ərmək olmur, ona görə  onu hissələrə  (fraqmentlərə) bölüb 
gönd
ərirlər.  Windows-da  olan  pinq  proqramı  paketləri  asanlıqla 
fraqmentl
əşdirdiyi üçün bu hücum növü belə adlandırılmışdı. 
 
Point-To-Point Tunneling Protocol (PPTP) 
Nöqt
ə-nöqtə  tunel protokolu  –  virtual  xüsusi  şəbəkələrin 
yaradılması üçün protokol. Ascend Communications, Microsoft və 

---

92 
bir  sıra  digər  şirkətlər tərəfindən  işlənmişdi.  Əsasən,  şəbəkə 
resurslarına  məsafədən  girişin  təşkili  üçün  nəzərdə  tutulmuşdu 
(m
əsələn, mobil istifadəçilər üçün). Bu protokol Microsoft 
şirkətinin məhsullarına, o cümlədən Windows NT və  Windows 98 
əməliyyat sistemlərinə  daxil  edilmişdi. PPTP protokolu parol 
generatorlarının köməyi ilə istifadəçilərin autentifikasiyası sxemləri 
v
ə şifrəmə üçün güclü vasitələri dəstəkləmir. Autentifikasiya üçün 
PAP istifad
ə edilir. 
 
Polyinstantiation     
Çoxnüsx
əlilik – birdən çox müstəqil nüsxədə (obyektlər, nüsxələr) 
kimi 
reallaşdırılan  növ  konsepsiyası  (kateqoriya, verilənlər  bazası 
s
ətri və s.). 
 
Port 
Port  –  IP-paketin 
hansı tətbiqi proqram üçün nəzərdə tutulduğunu 
göst
ərən 1-dən 65535-ə kimi şərti ədəd. Portlardan istifadə edilməsi 
bir kompüterd
ə  bir neçə  tətbiqi  proqramın  eyni  vaxtda  TCP 
protokolundan istifad
ə  etməsinə  imkan verir.  Məsələn, HTTP 
protokolu 80, SMTP is
ə 25 nömrəli TCP portundan istifadə edir. 
 
Port scanning 
Portların  skanlanması  –  xüsusi  proqramlardan  istifadə  etməklə 
sistemd
ə  hansı  portların  açıq  olmasının  məsafədən  müəyyən 
edilm
əsi.  
 
Precursor   
Prekursor  –  hücum ed
ənin insidentə  səbəb  olmağa  hazırlaşmasını 
göst
ərən əlamət. 
 
Preferred Products List (PPL) 
Üstün m
əhsulların siyahısı − TEMPEST proqramı üzrə sınaqlardan 
keç
ən və  ABŞ  Milli  Təhlükəsizlik Agentliyinin (MTA)  digər 
t
ələblərinə  cavab verən kommersiya məhsullarının  (aparatlar  və 
avadanlıq) siyahısı. Üstün məhsullar siyahısı MTA tərəfindən nəşr 

---

93 
edil
ən  “Information System Security Products and Services 
Catalogue” kataloquna daxildir. 
 
Privacy 
M
əxfilik – istifadəçinin və ya etibarlı tərəfin məlumatlarına girişin 
qanunvericilik  v
ə  informasiya təhlükəsizliyi  siyasəti  əsasında 
m
əhdudlaşdırılması. 
 
Privacy Enhandced Mail (PEM) 
E-poçt m
əlumatlarının  mühafizəsi  standartı  –  məlumatların 
şifrlənməsini və  rəqəmsal  imzalanmasını  təmin edir. Bu standart 
RFC 1421-1424 s
ənədlərində təsvir olunur. 
PEM-d
ə aşağıdakı təhlükəsizlik mexanizmləri reallaşdırılır:  
−
 
m
əlumatın imzalanması; 
−
 
m
əlumatın şifrlənməsi və imzalanması. 
H
ər bir PEM-məlumatda göndərənin rəqəmsal imzası olur.  
 
Privacy protection 
M
əxfiliyin  qorunması  –  məxfiliyi təmin etmək üçün görülən 
t
ədbirlər. 
 
Private Key 
Gizli açar  –  ad
ətən  rəqəmsal imza və  ya məlumatın  şifrlənməsi 
üçün istifad
ə edilən asimmetrik açar cütünün məxfi hissəsi. 
 
Privileged Accounts 
İmtiyazlı  hesablar  –  verilən sistemdə  digər  istifadəçilərə  “giriş 
hüquqları”  vermək  hüququna  malik olan istifadəçilərə  məxsus 
hesablar.  
 
Profiling   
Profill
əmə  (profaylinq)  –  verilənlərin analizi sistemi  tərəfindən 
generasiya edil
ən profillərin  hazırlanması  və  istifadə  edilməsi 
prosesi. 
 

---