Otajonova dilbar inkandarovnaning ttp fanidan
Metallni qirqish usullari
Yüklə 377 Kb.
|
| Metallni qirqish usullari
. ishga tushishdan oldin qirqiladigan material- ni avval tiskida mahkam qotirib olish kerak. arralanadigan joy tiskiga yaqin bo‘lishi shart. Agar u tiskidan uzoqroqda joylashsa, unda kesish paytida tebranib, polotnoni sindirib yuboradi. Qirqish paytida shunga aha- miyat berish kerakki, chizilgan chiziq o‘chib ketmasin. Ishlagan paytda temir arrani gorizontal holatda ushlash lozim. Uni keskin tortmay, asta- 47-rasm. qo‘l temir arrasi: 1 – qirqqich; 2 – qotiruvchi gayka; 3 – arra stanogi; 4 – ushlagich; 5 – arra polotnosi. sekin harakatlantirish va oldinga qarab surilganda sekin egish kerak. temir arraning harakat tezligi taxminan ikki tomonga bir daqiqada 35–50 marta bo‘lishi tavsiya qilinadi. polotno bilan qirqilayotganda detallning devori orasidagi ishqalanish ku- chini kamaytirish uchun unga tinmay yog‘ surtish kerak. Agar polotno ning tishi sinib qolsa, unda qirqishni to‘xtatib, singan tishni olib tashlab, o‘rniga charx yor damida yoysimon shakl berib, yana qir- qishni davom ettirish mumkin (48-rasm). bir xilda uzun zagotovkani qirqayot- gan paytda temir arraning dastgohi zago- tovkaning tepasiga tegib qolgani uchun uni qirqish imkoni bo‘lmay qoladi. Shunda dastgohni polotnoga nisbatan 90° ga burib mahkamlab olsangiz, unda bemalol qirqishni davom ettiri- shingiz mumkin (49-rasm). ingichka metall listlarni qirqish uchun uni ikkita yog‘och bruslar orasiga mahkamlab qirqish mumkin (50-rasm). quvurlarni qirqish uchun ularni tiskida gori zontal holatda o‘rnatiladi. devori ingichka bo‘l gan quvurlar- ni qirqish uchun yog‘och bruslar yoki ingichka metall listlardan foydalaniladi (51-rasm, a, b). . quvurlarni temir arra bilan qirqish usullari: a – yog‘och bruslar bilan; b – metall list yordamida. maktab ustaxonalarida qattiq metal- larni maxsus abraziv doiralar yordamida qirqish mumkin. Uning uchun abraziv doi- rani elektr charxlagich yoki elektrodrelga o‘rnatish kerak bo‘ladi. (52-rasm, a, b). Shpindelning aylanish chastotasi 1500– 3000 ayl/daq bo‘lishi kerak. Mustahkamlash uchun savol va topshiriqlar 1. Metallni tekislash nima, bu operatsiyani bajarishda qanday asboblar va uskunalar- dan foydalaniladi? 2. listli metallni tekislash usullarini tushuntiring va ko‘rsating. 3. Listli metallni rejalash deganda nimani tushunasiz va bu operatsiyani bajarishda qanday asboblardan foydalaniladi? 4. Chizg‘ich va burchaklik yordamida rejalash usullarini tushuntiring va ko‘rsating. 5. rejalashda qanday nuqsonlar ro‘y beradi? 6. listli metallni rejalashda xavfsiz ishlash uchun nimalar qilish kerak? Mustaqil amaliy ish Yupqa list metallni tekislash va rejalash haqida ma’lumot berish. Jihozlar metallarni tekislashda va rejalashda ishlatiladigan asbob-uskunalar. Ish bajarish tartibi: 1. Zagotovkani tekislash ishlariga doir amaliy tajriba ishlarini bajaring. 2. rejalashtirishga oid amaliy ishlarni bajaring. 3. rejalashtirishda hosil bo‘lgan nosoz mahsulotlarni tuzatish usullarini qo‘llagan holda to‘g‘rilash operatsiyalarini bajaring. 4. Sirkul bilan markazni rejalashga oid amaliy tajriba ishlarini bajaring. a) b) 52-rasm. metallni qirqish: a – temir brusok yordamida; b – elektrocharxlagich yordamida. 3 – Texnologiya 6 3.3. MASHINA, MEXANIZM, STANOKLAR VA ULARDAN FOYDALANISH Tokarlik vint qirqish stanogining vazifasi, qo‘llanishi, tuzilishi, asosiy qismlari va ularning vazifasi. Chilangarning ish o‘rnini tashkil qilish Stanokni boshqarish – bu qirqish jarayoni amalga oshishini ta’minlovchi harakatlar, ya’ni zagotovkaning aylanishi va keskichning surilib borishini ta’minlashdir. Stanokni ishga tushirish va boshqarishdan oldin uni sozlash va rostlash kerak. tokarlik vint qirqish stanogini soz- lash, avvalo, zagotovka va keskichni o‘r na tish bilan bog‘liq. Zagotovkani o‘rna tish uchun uch kulachokli patron- dan foydalaniladi (53-rasm). patronga zagotovka 20–25 mm chuqurlikka joy- lashtiriladi va u kulachoklarni kalit bi- lan burab qotiriladi. Zagotovka ning chiqib turgan qismi uzunligi patron dia- metri o‘lchamining besh barobaridan ortib ket- masligi lozim. keskich (1)ni keskich tutqichga kalit (4) yor- damida vintlar (5) orqali qotiriladi. keskichni keskich tutqich qirrasidan chiqib turish uzunligi uning balandligidan 1–1,5 barobardan ortmasligi lozim. keskich (1) tagiga qo‘yiladigan tagliklar (6) yordamida keskichning uchi ketingi markaz uchi bilan mos bo‘lishiga erishiladi (54-rasm). Stanokni rostlash – stanok shpindeli aylani- shi chastotasi va supportni surilishi tezligining o‘zaro muvofiqligini ta’minlash bilan bog‘liq. Har bir ishlov berish usuliga muvofiq ravishda eng mos qirqish tartibi, ya’ni qirqish tezligi va chuqurligi, keskichni uzatish tezligi belgilanadi. 53-rasm. Zagotovkani uch kula- chokli patronga o‘rnatish: 1 – patron korpusi; 2 – planshayba; 3 – kalit uchun tirqish; 4 – kalit; 5 – kula- choklar; 6 – zagotovka. 54-rasm . tokarlik keski- chini keskich tutqichga o‘rnatish: 1 – keskich; 2 – ketingi markaz; 3 – ketin gi babka pinoli; 4 – kalit; 5 – keskichni qotirish vintlari; 6 – keskich tagliklari. 67
miy turadigan asboblar qatorida bol g‘a, zubilolar, kreystmeysel, egov lar, shaberlar, otvyortkalar, gayka kalitlari, abraziv qayroqlar turishi kerak. Tokarlik vint qirqish stanogini boshqarish. Ish bajarish tartibi: 1. Stanokning bo‘yingizga mosligini tekshirib ko‘ring. oyog‘ingiz ta- giga shunday taglik tanlangki, o‘ng qo‘lingizning 90° burchakka bukilgan kafti stanok markaziy o‘qidan pastda bo‘lmasin. 2. O‘qituvchingiz bilan birgalikda support va patronning himoya qopla- masi hamda yerga ulangan simning sozligini tekshirib ko‘ring. 3. Stanokning old panelida joylashtirilgan jadval yordamida dastaklar- dan foydalanib, shpindel aylanishini eng kichik chastotaga o‘rnating. Sta- nokni boshqarishning boshqa dastaklarini neytral holatga o‘tkazing. elek- trodvigatelni tegishli tugmacha yordamida ishga tushirib, “Stop” tugmasi yordamida to‘xtating. 4. Reykali uzatmani ishga tushirib, dastak yordamida ko‘ndalang izli surgichlarni eng keyingi va eng oldingi vaziyatlarga o‘tkazib ko‘ring. Shuning dek, dastak yordamida yuqori izli surgichlarni chekka o‘ng va chek- ka chap vaziyatlarga o‘tkazib ko‘ring. 5. Shpindelni minimal aylanish chastotasiga o‘rnating, yuritish valini ishga tushiring va uzatish dastagini chap tomonga buring. Dastak yordami- da stanokning old panelida joylashtirilgan jadval yordamida shpindel ay- lanishini eng kichik chastotaga o‘rnating. elektrodvigatelni ishga tushiring (shpindel aylanishni boshlaydi). Dastak yordamida mexanik uzatmani ishga tushiring va 1–2 sekunddan keyin uni o‘chiring. boshqa uza tish kattaliklarini o‘rnatib, mashqni takrorlang. Xavfsizlik texnikasi qoidalari: tokarlik vint qirqish stanoklarida ishlash vaqtida yuz beradigan baxt- siz hodisalarga (lat yeyish, jarohatlanish, kuyish va shu kabilar) aylanuv- 68
a sbobning, moslama va elektr simlarining nosozligi, qirindining otilib chiqi- shi, ish o‘rnining yaxshi yoritilmaganligi, ish o‘rnining bekorchi narsalar bilan ifloslanishi, band bo‘lib yotishi, korjomaning nomuvofiqligi, mehnat intizomining buzilishi va boshqalar sabab bo‘lishi mumkin. tokarlik stanoklarida xavfsiz ishlash uchun xavfsizlik texnikasining quyidagi qoidalarini bilish va ularga rioya qilish zarur: I. Ish boshlashdan oldin: ◊ Korjoma (kombinzon, xalat, bosh kiyimi) kiyib olinadi: korjomaning barcha tugmalari taqiladi yoki bog‘ichlari bog‘lab olinadi. bosh kiyimning osilib va shalvirab turgan qismlari bo‘lmasligi shart. ◊ Stanok korpusining va elektr dvigatelning yerga ulanishi tekshirib ko‘- rilishi kerak. ishga xalaqit beradigan barcha narsalar chetga olib qo‘yiladi. ◊ Tezliklar va uzatmalar qutisidagi richaglar, dastalar, ihota va ehtiyot qurilmalari, asbob va moslamalarning ishga yaroqliligi, tugmacha, rubilnik, yurgizib yuborgichlarning sozligi tekshirib ko‘riladi. ◊ Stanokning normal moylanganligi tekshiriladi. ◊ Stanokni salt yurgizib ko‘rib, uning harakatlanuvchi qismlari bir tekis, ortiqcha shovqinsiz ishlashi va katta lyuftlar yo‘qligi tekshirib ko‘riladi. ◊ Ish o‘rni yetarlicha yoritilgan bo‘lishi lozim. ◊ Ish jarayonida aniqlangan barcha nuqsonlar haqida o‘qituvchi xabar- dor qilinadi. II. Ish vaqtida: ◊ Ish o‘rnini batartib va ozoda saqlash, stanokning staninasini qirindi, moy va emulsiyadan o‘z vaqtida tozalab turish zarur. ◊ Stanok ustida detallar, zagotovkalar, asbob, mahkamlash detallari, ar- tish uchun latta, moy idishlar va boshqa narsalar turmasligi kerak. ◊ Patronga, tiskiga va moslamalarga zagotovka to‘g‘ri o‘rnatilishi va puxta mahkamlanishi lozim. ◊ Ishlov berilayotgan zagotovkani qo‘l bilan tutib turish yaramaydi. ◊ Patronga zagotovka yoki asbob mahkamlangandan keyin kalit pat- ronda qolmasligi kerak. 69
qo‘yil maydi. ◊ Aylanib turgan shpindel, patron, zagotovka yoki asbobni qo‘l bilan to‘xtatish man etiladi. ◊ texnologik xaritada ko‘rsatilgan yoki o‘qituvchi aytgan kesish tezligi- dan yuqori tezliklardan foydalanmaslik kerak. ◊ qirindi otilib chiqadigan materiallarga ishlov berishda himoya ko‘z- oynagi taqib olish yoki organik shishadan yasalgan himoya to‘sig‘i o‘rnatish zarur. ◊ Kesuvchi asbobni zagotovkaga shpindel belgilangan aylanish tezligiga yetgandan keyingina asta-sekin yaqinlashtirish kerak. ◊ ishlab turgan stanok oldidan uzoqlashish man etiladi. ◊ Kesuvchi asbob singanda, mahkamlash detallari bo‘shashib qolganda va boshqa nuqsonlar aniqlanganda stanok darhol to‘xtatilishi kerak. III. Ish tamom bo‘lgandan keyin: ◊ Stanok elektr tarmog‘idan uziladi. ◊ Stanokdagi qirindilar ilmoq va cho‘tka bilan tozalab tashlanadi. ◊ Stanokning ishqalanuvchi yuzalari artib quritiladi va ularga yupqa qilib moy surtiladi. ◊ Asboblar, moslamalar tozalanadi va asboblar shkafiga qo‘yiladi. ◊ Qirindi va ishlatilib bo‘lgan lattalar maxsus yashikka solib qo‘yi ladi. Mustahkamlash uchun savol va topshiriqlar 1. Zagotovkani patronga o‘rnatish ketma-ketligini tushuntirib bering. 2. keskichni o‘rnatish ketma-ketligini tushuntirib bering. 3. Tokarlik vint qirqish stanogining ishlash prinsipi va boshqarish jarayonini aytib bering. 4. Stanoklarda ishlashdagi xavfsizlik qoidalarini tushuntiring. Mustaqil amaliy ish
70
tokarlik vint qirqish stanogi. 3.4. MAHSULOT ISHLAB CHIQARISH TEXNOLOGIYASI Texnika va konstruksiyalash elementlari. Buyumlarni tayyorlash: loyihalash, o‘lchash, rejalash, biriktirish, pardozlash mashina va mexanizmlarning bir bo‘lak ashyodan yasalgan qismlari detal lar deb ataladi. mashina va mexanizmlardagi detallar ikki guruhga bo‘- linadi. Ko‘p mashinalarda qo‘llanadigan detallarni umumiy detallar, ayrim mashinalardagina qo‘llanadigan detallarni esa maxsus detallar deyiladi. Umumiy detallar (vintlar, gaykalar, boltlar va hokazolar) mashinaning qismlarini biriktirish uchun, (vallar, tishli g‘ildiraklar, yulduzchalar, shkiv- lar va hokazolar) harakatni uzatish uchun xizmat qiladi. Bolt – olti qirrali yoki kvadrat shakldagi boshchali o‘zak bo‘lib, uning bir qismi gaykani burab qo‘yish uchun rezbalangan bo‘ladi. Shpilka ikki uchi rezbalangan o‘zak bo‘lib, uning bir uchi valning asosi- ga burab kiritiladi, ikkinchi uchi mustahkamlanadigan detalning teshigidan o‘tkaziladi va unga gaykani burab qo‘yiladi. ba’zi hollarda detallar ikki uchiga gayka buraladigan shpilka bilan mustahkamlanadi. Gayka – rezba ochilgan teshikli detallar va u rezbali biriktirishga xizmat qiladi. Vint – rezbali va boshchali o‘zak ko‘rinishidagi mustahkamlovchi detal bo‘lib, uning rezbali qismi detallardan birining ichidagi rezbaga burab kiritiladi. Val – mashinaning detali bo‘lib, burovchi momentni o‘z o‘qi bo‘yicha ko‘chirish uchun, shuningdek, u bilan birga tanlanadigan detallarni tutib turish uchun mo‘ljallangan o‘zi bilan birga yoki o‘z atrofida aylanadigan detallarni tutib turishi va burovchi momentni uzatmasligi bilan valdan farq lanadi. Shkiv – tasmali uzatmaning keng g‘ildirak ko‘rinishidagi detaldir. Podshipnik – vallar, o‘qlar erkin aylanishini ta’minlaydigan tayanchning qismidir. Ishlash prinsipiga ko‘ra sirpanish podshipniklari va dumalash pod- shipniklari bo‘ladi. 71
a – bolt bilan biriktirilgan detallar; b – vint bilan biriktirilgan detallar; d – shpilka bilan biriktirilgan detallar. 55-rasm. ajralmas birikmalar: a – parchinlangan; b – payvandlangan. a) b) a) b) d) Tishli g‘ildirak tishli mexanizmning bo‘g‘inidir. U tishlarning yopiq siste- masiga ega bo‘ladi va detaldagi boshqa bo‘g‘inining (g‘ildirakning, rep kaning va hokazolarning) uzluksiz hara kat lanishini ta’minlaydi. Shakliga ko‘ra, silin dr- simon va konussimon tishli g‘ildi raklarga bo‘li nadi. Detallarni biriktirish mashinalarni tashkil qiluvchi detallar har xil usullarda biriktiriladi. Ayrim detallar qo‘zg‘almas qilib biriktirilsa, ay rim detallarni bir-biridan ajratish va qaytadan birlashtirish mumkin. yana ayrim detallarni bir-biriga nisbatan suriladigan qilib biriktiriladi. Ajralmaydigan birikmalar hosil qilishda kavsharlash, bir detalni ikkin- chisining ustiga presslash, parchinlash va ko‘proq gaz yoki elektr payvand- lash usullari qo‘llanadi (55-rasm). Odatda, ajraladigan birikmalar gaykali boltlar, shpilka yoki vintlar yor- damida amalga oshiriladi (56-rasm). Mustahkamlash uchun savol va topshiriqlar 1. Umumiy detallar deganda nimani tushunasiz? 2. ajralmaydigan birikmalarni hosil qilish usullarini aytib bering. 72
detallar va birikmalarni biriktirish usullarini mashq qilish. Jihozlar detallar va birikmalar namunalari. Rejalash, arralash, kesish, egovlash, zubilo bilan ishlash usullari Dastaki arra tuzilishi va ishlash prinsipi, egov turlari va metallarni kesish mavzulari bilan Siz 5-sinfda qisman tanishgansiz. quyida Sizlar metall ga ishlov beruvchi asboblar va ulardan foydalanish tartib-qoidalari bilan tanishasizlar. arra bilan metallni kesish quyi- dagicha amalga oshirilishi kerak. kesiladigan material ishlanayot- gan paytda surilib yoki sakrab ket- masligi uchun uni tiskiga mahkam qistirib qo‘yiladi (57-rasm). kesiladigan materialning qattiq- ligi, o‘lchami va shakliga qarab tish- la ri ning kattaligi bo‘yicha tegishli arra polotnosi tanlanadi. ishlovchi o‘zining gavdasi va oyoq larining to‘g‘ri holatda turishiga e’ti bor beradi. bu ishni bajarishda ham metallarni qirqishdagi kabi holatda turiladi. ishlayotganda arrani ikki qo‘l bilan ushlanadi va kesilayotgan tekis- likka parallel holatda tutib, sakratmay hamda siltamay bir maromda yurgizi- ladi. Har bir yurishda arra polotnosi uzunligining eng kamida 2/3 qismi ishlashi shart. Arra polotnosining tishlari tez o‘tmas la shib qolmasligi uchun ishlovchi uni qar shi tomon ga yurgizishda (ishni bajarishda) bosib, orqaga qaytarishda (salt yurishida) bo‘shatib turishi lozim. 57-rasm . Chilangarlik arrasi bilan ish- lashda gavda va qo‘llarning holati. a) b) 73
kamida ikkita-uchta tishi tegib turishi lozim. me tallni arralashda ishni uning o‘tkir qirra- sidan boshlash man etiladi (58-rasm). metall- ni arralash oxiriga yetay deb qolganida arraga bosimni kamaytirish zarur. metallni reja bo‘yicha kesishda arrani belgi chizig‘i bo‘ylab yo‘naltirish va kesish chizig‘i bel gi chizig‘idan taxminan 0,5 mm oraliqda bo‘ lishi kerak. Arra bir tomonga yurib (qiyshayib) ketsa, ishni to‘xtatish va kesishni yangi joydan bosh- lash yoki teskari tomondan arralash lozim. Yupqa metall listlarni yoki mayda trubalar- ni kesishda ularni (yupqa listlarning bir nechta- sini) yog‘och bruskalar orasiga olib tiskiga qis- tirish va metallni shu yog‘och bruskalar bilan qo‘shib arralash tavsiya etiladi (59-rasm). metall trubalar chilangarlik arrasida kesi- ladi (60-rasm). Sortli metallni chilangarlik arrasi bilan das- taki arralash usulidan tashqari mexanik yurit- mali arralash dastgohlaridan ham foydala- da, odatda, o‘lchamlari katta sortli metallar kesiladi. Trubalarni kesishda ishning unumdorligini oshirish uchun truba keskichlardan foydalaniladi. Mustahkamlash uchun savol va topshiriqlar 1. Metallni chilangarlik arrasida kesish qanday operatsiya deyiladi? 2. Arra polotnosi va uning elementlari qanday materialdan tayyorlanadi? 3. Sortli metallni chilangarlik arrasi bilan arralash usullarini tushuntiring va ko‘r sa- ting. 4. Sortli metallni chilangarlik arrasi bilan kesishda yaroqsizlikning oldini olish tadbir- larini ayting. 5.Yupqa metall listi va trubalarni chilangarlik arrasi bilan kesish usullarini tushuntiring va ko‘rsating. Mustaqil amaliy ish arra bilan metallarga ishlov berish. Jihozlar arra turlari va arralash uchun zagotovkalar. Ish bajarish tartibi: 1. Chilangarlik arrasi bilan arralashga doir amaliy ishlar bajaring. 2. trubalarni kesishga oid amaliy tajriba ishlarini bajaring. 3. arralash dastgohining tuzilishini o‘rganing va metallarni arralab ko‘ring. Metallarni plita ustida qirqish Zubilo tig‘ining o‘tkirlik (charxlash) burchagi ishlov beriladigan me tall - ning qattiqligiga qarab tanlanadi. Masalan, cho‘yanni va bronzani qirqish uchun o‘tkirlik burchagiga 70° po‘latni qirqish uchun o‘tkirlik burchagi 60º, mis va latunni qirqish uchun o‘tkirlik burchagi 40°, rux va aluminiyni qirqish uchun o‘tkirlik burchagi 35° li zubilolardan foydalaniladi. Zubiloning ishchi qismi va kallagi, odatda, birmuncha kamroq qattiq- likda toblanadi va shunda bolg‘a bilan kuchli zarbalar berilganida qiyshayib va sinib ketmaydigan bo‘ladi. 75
pona shaklidaligi uning metallga botishini oson lash ti ra di (63-rasm). Zubiloda hosil bo‘l- gan bir sirt ni zubiloning kesuvchi qirrasi, ik- kinchi sirt ni esa ketingi kesuvchi qirrasi deyi- ladi. ana shu sirtlar kesishgan joyda o‘tkir milk ho sil bo‘ladi va uni kesuv chi qirra deyi- ladi. Ular orasidagi burchak esa o‘tkirlik bur- chagi bo‘ladi. ketingi qirra bilan ishlov be- rilayotgan sirt o‘rtasidagi burchak asbob bilan ishlanayotgan detal orasidagi ishqalanishning oldini oladi va uni ketingi burchak deyiladi. Chilangarlik bolg‘alari juda ko‘p jarayon- larni bajarishda, masalan, rejalashda, qir- qish da, tekislashda, bukishda, parchinlash da, kandakorlik va hokazolarda foydalanish ga mo‘ljallangan. Ular U7, U8 markali ugle- rod asbobsozlik po‘latdan yasaladi. Bolg‘a- ning tumshug‘i va muhrasi bo‘ladi. Uning tumshug‘i pona shaklida qilinib, uchi duma- loq lanadi va undan metallarni parchinlashda, to‘g‘rilashda va cho‘zishda foydalaniladi. bolg‘aning muhrasi kvadrat va doira shakl larida bo‘lib, ular bilan asosiy ish – zar- ba berish bajariladi. bolg‘a bilan zubi lo ning kal lagiga uriladi (64-rasm). bolg‘ada dasta uchun teshik ochiladi. bolg‘aga o‘rnatilgan dastaning uchiga yog‘och yoki metall pona qoqib mahkamlana di. Bunday dastani qizil, chetan, oq qayin, za rang va boshqa qattiq hamda bukiladigan da- raxtlarning yog‘ochlaridan tayyorlash mum kin. dastaning yog‘ochi to‘g‘ri va quruq bo‘ lishi, unda yoriqlar va ko‘zlar bo‘lmasligi, sirti yaxshi silliqla- nishi, unga alif shimdirilishi kerak. qirqish vaqtida bolg‘ani o‘ng qo‘l bilan dastasining uchidan 15–20 mm qoldirib ushlash lozim (65-rasm). qirqishda bolg‘a bilan urishning uch xil usuli qo‘llaniladi. Ularni: panja zarbi, tirsak zarbi va yelka zarbi deb ataladi (66-rasm). pan- ja zarbi faqat qo‘l panjasining harakati bilan amalga oshiriladi va bu usul juda yupqa qirin- dilar chiqarishda, g‘adir-budurliklarni hamda ozgina bo‘rtiqlarni yo‘qo tishda qo‘llanadi. tirsak zarbi qo‘lning tirsakdagi harakati bi- lan (qo‘l barmoqlarini yozib va siqib, panjani, bilakni, yuqoriga ko‘tarib va pastga tushirib) bajariladi. Yüklə 377 Kb. Dostları ilə paylaş:
|