15
tafakkur ob’
е
ktiv borliqning inson miyasida aks etishining
oliy formasi sifatida id
е
al
hodisadir. Til qonunlari bilan tafakkur qonuniyatlarining tuzilishi va rivojlanishi bir xil
emas.Tilning qurilish qonunlarini grammatika fani o`rganadi.Tafakkur qonunlari va
birliklari esa mantiqda o`rganiladi.
Grammatik kat
е
goriya va mantiqiy kat
е
goriya
orasidagi munosabat ham juda murakkabdir. Grammatik kat
е
goriyalarni mantiq,
mantiqiy kat
е
goriyalarni grammatik kat
е
goriyalarga bo’ysundirish yoki ularni
qorishtirish mumkin emas. Bu kat
е
goriyalar ba’zida mos k
е
lishi, ba'zida mos k
е
lmasligi
ham mumkin.
Kompyuter lingvistikasida inson tafakkuri va tilini modellahstirish masalasi
markaziy muammo hisoblanadi. Ya’ni sun’iy intellekt, tabiiy tilga ishlov berish (NLP),
lingvistik protsessorlar
, kompyuter uchun
tabiiy tilli interfeys
bo’yicha olib
borilayotgan tadqiqotlar mantiq,
grammatika, semiotika, kompyuter texnologiyalari
sohalarning ijobiy hamkorligi asosida amalga oshirilmoqda. Bu sohada juda ko’p
yutuqlarga erishildi, lekin hali hanuz mo’jizakor tabiiy til ham, sirli inson tafakkuri ham
to’la modellashtirilgani yo’q. Ayni shu masala – til va tafakkurni modellashtirish
kompyuter lingvistikasi fanining istiqbolli yo’nalishi sanaladi.
Semiotika
yoki
semiologiya
(yunoncha semiotike, ya’ni "belgilash",
"tasvirlash", "ifodalash" degan ma’nolarni anglatadi) belgilar
sistemasi haqidagi fan
bo'lib, unda axborotni saqlovchi, uzatuvchi turli xil belgi va belgilar tizimlarining
yaratilishi, vazifalarini, belgilar sistemasiga
kiruvchi hodisalarni, ularning tabiati,
mohiyati, turlari, ko’rinishlari, amal qilishi kabilarni tekshiradi.
11
Semiotika
tilshunoslikda, xususan, kompyuter lingvistikasida ham muhim metodologik ahamiyat
kasb etadi. Chunki til ham belgi sanaladi,
semiotikada tabiiy tillar ham, sun'iy tillar
ham, hatto yo'l belgilari, audio va videosignallar ham tadqiq etiladi.
Semiotika fani XIX asrning oxirlarida vujudga keldi, uning asoschisi amerikalik
olim Charlz Sanders Pirs (1839 – 1914 y.) hisoblanadi. Strukturalizm asoschisi
Ferdinand de Sossyur “Umumiy tilshunoslik kursi” asarida bu fanni
“semiologiya”
deb
nomlagan.
Ushbu
fan
yutuqlari
hozirgi
zamon
kompyutershunosligida,
telekommunikatsiya, uyali telefon tizimlari, sun'iy yo'ldoshlar
aloqalari, avtomatik
boshqaruv tizimlari va boshqa sohalarda keng foydalaniladi. Semiotikada belgilar tizimi
to’rt aspekt asosida o'rganiladi: 1)
sintaktika
- belgilar strukturasini tekshiradi; 2)
semantika
- belgilarning mazmuniy tomonini tekshiradi; 3)
sigmatika
– belgi va uni aks
ettiruvchi obyekt o’rtasidagi munosabatni o’rganadi; 4)
pragmatika
- belgilarning
insonga bo'lgan
munosabati, foydaliligi, amaliy jihatlarini tadqiq etadi.
Semiotika belgilar haqidagi keng qamrovli nazariy - falsafiy fan bo’lib, tilni
belgilardan iborat butunlik sifatida o’rganadi. Tilshunoslik va semiotikaning o’zaro
maqsadli aloqaga va munosabatga kirishuvidan lingvosemiotika deb ataluvchi soha
11
Dostları ilə paylaş: