O‘zbekiston republikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi ulug‘bek hamdamov, abdug‘opir qosimov jahon adabiyoti
Qadimgi Attika komediyasi. Aristofan (m.o. 445/446–385-yy.)
Yüklə 1,22 Mb.
|
| Qadimgi Attika komediyasi. Aristofan (m.o. 445/446–385-yy.)
Miloddan oldingi V – IV asrlar butun Yunoniston, xususan, Afina davlati uchun kuchli ijtimoiy va madaniy taraqqiyot davri bo‘lgan. Ammo, shu bilan birga, demokratiya tuzumining ziddiyatlari, ayrim ijtimoiy guruhlar o‘rtasidagi qarama-qarshiliklar keskinlashib bor- di. Dastlabki komediyanavis shoirlar o‘zlarining asarlarida ana shu nuqsonlarni fosh etishga, kulgi va satira yordamida ularni bartaraf etishga intilganlar. Shunday qilib, “Qadimgi Attika komediyasi” 67
jo‘shqinlik, demokratiya dushmanlariga qarshi murosasizlik – qad- imgi attika komediyasining asosiy xususiyatidir. Mazkur janrda ijod qilgan ko‘pdan-ko‘p shoirlar orasida faqat uch kishining nomi bizga ma’lum. Bular – Kratin, Evpolid va Aristofandir. Qadimgi yunon komediyanavis shoirlari orasida bir necha asar- lari bizga qadar yetib kelgan yagona shoir Aristofandir. Uning ijo- dida komediyaning mazmun ko‘lami benihoya kengaydi, shakliy ji- hatdan yuksaklikka ko‘tarildi. Aristofanning hayoti haqida bizgacha juda kam ma’lumot yetib kelgan. Shoir taxminan miloddan avvalgi 445–446 yili Attika viloyati yaqinidagi Egina orolida tug‘ilgan. U o‘zining adabiy faoliyatini juda erta boshlagan va 20 yoshga yetar- yetmas komediyanivislar musobaqasida qatnashib ikkinchi o‘rinni egallagan. Qirq yilcha davom etgan ijodiy faoliyati davrida qirqdan ortiq asar yozgan. Aristofanning komediyalaridan 11 tasigina u yoki bu darajada saqlanib qolingan bo‘lib, ular ijtimoiy-tarixiy davr bilan bog‘liq ravishda uch davrga bo‘linadi: a) Birinchi davrda(427–421 yy., Peloponness urushining birin- chi bosqichi) – urushlardan charchab, ruhiy umidsizlikka tushgan oddiy dehqon, o‘zi bilan o‘zi sulh tuzib, tinch hayot nashidasini su- rishi haqidagi “Axarnliklar”(425); davrning taniqli siyosatchilaridan biri Kleon satira qilingan “Chavandozlar”(424); qarz botqog‘idan qutilish uchun sofistlardan ta’lim olgan qahramon haqidagi “Bu- lutlar”(423); sudlashishni yaxshi ko‘ruvchi qariya haqidagi “Ari- lar”(422); qo‘ng‘izda Olimp tog‘iga chiqib, kuch bilan tinchlik ma’budasini yerga olib tushgan musallaspaz to‘g‘risidagi “Tinchlik” komediyalari yozilgan. b) Ikkinchi davr(414–405 yy.). 421-yildan 414-yilgacha fanga hech qanday ma’lumot ma’lum emas. Bu yillarda asosan ijtimoiy- satirik mavzularda komediyalar yozilgan bo‘lsa kerak, deb taxmin qilish mumkin. Ikkinchi davrda osmon va yer o‘rtasida qushlar bilan hamkorlikda shahar qurgan ikki afinalik haqidagi “Qushlar”(414), ayollarning urushga qarshi isyoni haqidagi “Lisistrata”(411), yevrip- 68
yevripid tanqid qilingan “Qurbaqalar”(405) komediyalari yozilgan. v) Uchinchi davr(392–388 yy.)da asosan maishiy, utopik ide- allar ulug‘langan komediyalar yozilgan, ularda dialoglar xordan ustunlik qiladi. “Ayollar xalq yig‘inida”(392), “Boylik”( “Plutos”) (388) komediyalari shunday asarlar sirasiga kiradi. Aristofanning ijodi asosan uzoq davom etgan urushlar davriga, buning natijasida Afina demokratik davlatining to‘xtovsiz yemirilib, inqrozga uchray boshlagan paytiga to‘g‘ri kelgan. Bu paytdagi siy- osiy, iqtisodiy va ijtimoiy ziddiyotlar, ma’naviy, aholoqiy, falsafiy muammolarning keskinlashuvi shoir ijodida o‘zining yorqin ifo- dasini topgan. Uning asarlaridagi ajoyib dramatik holatlar, qahra- monlar qiyofasini tavsiflash mahorati, komediyalariga sochib yubo- rilgan hazil-mutoyibalar, favqulotda pichinglar, ohori to‘kilmagan qochiriqlar, beqiyos so‘z o‘yinlari, shuningdek barcha asarlariga xos sodda, tiniq, o‘ynoqi va muxtasar til, rohatbaxsh lirik parchalar – Aristofanning yuksak mahoratidan darak beradi. Rus tanqidchisi V.G.Belinskiyning ta’kidlashicha, Aristofan – eng olijanob, g‘oyat musaffo va qadimgi Yunonistonning eng so‘nggi ulug‘ shoiri bo‘lgan. 1954-yili Jahon Tinchlik Kengashining qaroriga binoan Aristo- fanning 2400-yilligi nishonlandi. Umuminsoniy badiiy merosning ajralmas qismi bo‘lgan antik adabiyot, xususan qadimgi yunon adabiyotida tilga olingan ko‘plab mavzu va muammolar XXI asrda ham dolzarb bo‘lib, o‘z ahami- yatini yo‘qotmagan. Yüklə 1,22 Mb. Dostları ilə paylaş:
|