O‘zbekiston republikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi ulug‘bek hamdamov, abdug‘opir qosimov jahon adabiyoti

Birinchi Rim shoirlari. Yuqorida birinchi Rim shoiri sifatida
e’tirof etilgan Liviy Andronikning lotin tilidagi “Odisseya” si Ovru-
pa adabiyoti tarixidagi birinchi badiiy tarjima namunasi sifatida
baholanadi. U asar tarjimasiga erkin yondoshadi. Ko‘p o‘rinlarda
misralar qisqartirilgan, tashlab ketilgan, obrazlar o‘zgartirilgan, yu-
non mifologiyasidagi ma’budlarning nomlari lotin ma’budlari nomi
bilan almashtirilgan. Andronikdan keyin ham tarjima sohasida origi-
nalning butun xususiyatini saqlab qolish emas, balki asarni Rim dav-
latining madaniy ehtiyojiga moslashtirish tamoyili yetakchilik qildi.

73
Tarjimonlikdan tashqari Andronik lotin tilida tragediya va ko-

mediyalar ham yozgan. Bizgacha yetib kelgan parchalar asosida
tragediya va komediya mavzulari. Evripid, Menandr, Filemon asar-
laridan olinganligi ma’lum bo‘ldi.
Ikkinchi Rim shoiri Gney Neviy (m.av. 270–200-y) Andronikdan
farqli ravishda Rim halqining turmushini yaxshi bilgan (Kampani-
yada tug‘ilgan), ikkinchi Pun urushi ishtirokchisi edi.
Neviy ijodining cho‘qqisi – “Pun urushi” dostonidir. Dos-
ton yaqinda bo‘lib o‘tgan birinchi Karfagen urushi voqealariga
bag‘ishlangan. Biroq asarda, xuddi Homer dostonlarida bo‘lgani
kabi, real tarixiy hodisalar mifologik afsonalar bilan chatishgan
holda tasvir etiladi. Jangnomaning boshlanishida o‘t ichida qolgan
va halokatga mahkum etilgan Troya shahrini ko‘ramiz. Ulug‘ qah-
ramon Eney ma’budlarning amri bilan o‘z yurtini tashlab ketishga
majbur bo‘ladi. Dengiz safarining og‘ir mashaqqatlarini yengib, qa-
hramonning Karfagen shahriga, malika Didona huzuriga qarab yo‘l
olishlari va, nihoyat, Eneyning avlodi Romul tomonidan Rimning
barpo etilishi – asar davomida mufassal tasvirlanadi. Shunday qilib,
Rim xalqining troyaliklardan tarqalganligi haqidagi rivoyatga birin-
chi marta badiiy tus bergan shoir Gney Neviydir.
Dastlabki Rim shoirlari orasida eng yirigi Kvint Enniy (239–169
yy.) bo‘lgan.
Enniy o‘z ijodining boshlang‘ich davrlarida Liviy Andronik
hamda Neviy yo‘llarini davom ettirib, asosan, yunon komediyasi va
tragediyalarini lotin sharoitiga moslashtirish bilan shug‘ullangan.
Enniy o‘zining o‘tkir poetik mahoratini “Annallar” (“Solnoma-
lar”) dostonoida yana ham kengroq namoyish qilgan. 60 ming mis-
radan iborat 18 bobli (bizga qadar uning 1200 misrasi yetib kelgan)
salmoqdor bu asar Eneyning Troyani tashlab qochishidan boshlanib,
to shoirning zamonasiga qadar davom etgan butun, Rim tarixini o‘z
ichiga oladi.
“Annallar”ning muallifi Rim elining ikkinchi Homeri bo‘lish or-
zusida ekanligini izhor qiladi. Enniy, darhaqiqat, Homer dostonlari

74
usulidan epitetlar, o‘xshatishlar va boshqa poetik vositalardan katta

ustalik bilan foydalanib, ko‘zlagan maqsadlariga erishishda ajoyib
muvaffaqiyatlar qozonadi. Biroq Enniy o‘zining dostonchilik janriga
kiritgan bu yangiliklari bilan cheklanib qolmasdan, lotin she’riyati
qurilishini ham tubdan o‘zgartirib, eski saturn vaznini yunon gekza-
metri bilan almashtiradi. Birinchi marta Enniy tomonidan joriy etil-
gan bu islohot, Rim poeziyasining kelgusi taraqqiyoti yo‘lida judda
katta imkoniyatlar tug‘diradi.