O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta‘lim vazirligi qarshi muhandislik-iqtisodiyot instituti
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
| yadroviy reaksiya
deyiladi. Biroq yangi proton yoki neytronning yadroga kirishi osonlikcha bo‘lmaydi. Buning uchun kelib qo‘shiladigan zarracha atom yadrosiga yadro kuchlari ta’siriga beriladigan darajada yaqin masofaga kelishi (proton uchun esa yadroning itarish kuchini ham yenggan holda) zarur bo‘ladi. Demak, qo‘shiluvchi proton yoki neytron yadro tomon juda katta tezlik bilan (ya’ni energiya bilan) yaqinlashishi lozim bo‘ladi. Nazariy hisoblashlar, yulduzlar (jumladan, Quyosh) markazidagi bir necha million gradusli temperatura protonlarga xuddi shunday tezlikni bera olishini, u yerda termoyadro reaksiyasi uchun qulay sharoit mavjudligini ma’lum qildi. Neytronlar esa bunday yuqori temperaturada turg‘unligini yo‘qotib, yarim soatga yetar -yetmas proton, elektron va neytrinoga parchalanib ketishi va yadroviy reaksiyalarda deyarli ishtirok etmasligini ko‘rsatdi. 2.3. Quyosh sariq yulduz. Quyoshning koinotdagi o‘rni, yillik harakati, siljishi. O‘rtacha astronomik birlik. Vaqt tenglamasi grafigi. Foton energiyasi. Quyoshning yulduzlar oralab g‘arbdan sharqqa tomon ko‘ - rinma (haqiqiy emas!) siljishi, eslatilganidek, juda qadimdan se- zilgan. Bu siljish har sutkada salkam 1° bo‘lib, Quyosh bir yilda osmon sferasinin g zodiak yulduz turkumlari orqali Yer atrofida bir marta to‘la aylanib chiqadi. Quyoshning yillik ko‘rinma bu yo‘li katta aylana bo‘lib, u ekliptika deb yuritiladi. Yil davomida, sistemali ravishda, tush paytida, Quyoshning zenitdan uzoqligini ma’lum bir j oydan turib o‘lchash, uning osmon ekvatoridan og‘i - shi +23°26D dan D23°26D ga qadar o‘zgarishini ko‘rsatadi. Bun- dan ekliptika tekisligining osmon ekvatoriga og‘maligi □= 23°26Dga teng ekanligi ma’lum bo‘ladi (11 - rasm). Ekliptikaning xarakterli to‘rtta asosiy nuqtasi bo‘lib, bulardan ikkitasi uning osmon ekvatori bilan kesishgan nuqtalarini, qolgan ikkitasi esa osmon ekva toridan eng katta og‘ishga ega bo‘lgan nuqtalarini xarakterlaydi. Uning ekvator bilan kesishgan nuqtalaridan biri (Quyosh osmonining janubiy yarim sharidan shimoliy yarim shariga kesib o‘tayotganda hosil bo‘lgani) bahorgi tengkunlik nuqtasi (^) deyilib, Quyosh unda 21- mart kuni bo‘ladi. Ikkinchisi esa kuzgi tengkunlik nuqtasi (d) deyilib, Quyosh u nuqtada 23- sentabr kuni bo‘ladi. Ekliptikaning, osmonning shimoliy yarim sharida, eng katta og‘ishga (+23°26[) ega bo‘lgan nuqtasi (1) yozgi quyoshturishi deyilib, bu nuqtada Quyosh 22- iyun- da bo‘ladi. Janubiy yarim shar - da ekliptikaning eng katta og‘ishga (Q23°26[) ega bo‘l - gan nuqtasi esa, qishki quyoshturishi (1 [) nuqtasi deyilib, unda Quyosh har doim 22- de- kabrda bo‘ladi. Ekliptika tekisligiga tik qilib o‘tkazilgan osmon sferasining diametri ППП — ekliptika o‘qi deyiladi. Ekliptika o‘qining osmon sferasi sirti bilan kesishgan nuqtalari ekliptikaning shimoliy П (shimoliy yarim shardagisi) va janubiy ПО (janubiy yarim shar- dagisi) qutblari deb ataladi. Ekliptika qutblari orqali o‘tuvchi katta aylanalar yoritgichni ng kenglik aylanalari deyiladi. Quyoshning yillik ko‘rinma harakat yo‘li bo‘ylab joylashgan yulduz turkumlarining sohasi, eslatilganidek (I bob, 4- Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|