O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta‘lim vazirligi qarshi muhandislik-iqtisodiyot instituti

Nazorat savollari. 
1. Er va Quyosh,
 
Quyoshning kimyoviy tarkibi, harorati va zichligini tushuntirib bering? 
2. Quyoshda kechadigan termoyadro reaksiyalarini tushuntirib bering? 
3. 
Quyosh toji, yadrosi, xromosferasi, fotosferasi, ya’ni tarkibiy tuzilishi
ni tushuntirib bering? 
4. 
Quyoshning koinotdagi o‘rni, yillik h
arakati, siljish, o
‘rtacha astronomik birlik
, vaqt 
tenglamasi grafigi, foton energiyasini tushuntirib bering?
5. Quyosh doimiysi, Quyosh nurlanishi spektral zichligi, mutloq qora jism deganda nimani 
tushunasiz? 
 
4-5-
Mavzular: Asosiy va qo‘shimcha omillar va ularning kosmosda, Er sharoitida A(φ
0
, ψ
0
) 
nuqtada ixtiyoriy orientatsiyalashgan qabul maydoniga quyosh nurlanishining tushishiga 
ta’siri.
 
Reja: 
1.
Quyosh energiyasi oqimi. Akslangan, diffuziyalangan, to‘g‘ri quyosh oqimi. 
2.Er atmosferasining tarkibi.
3.
Quyoshning og‘ishi va ekliptikasi. Quyosh soat burchagi. Quyosh atrofida Erning elliptik 
ravishda aylanishi.
4.Bahorgi va kuzgi teng kunlik. Anolemma. Kuper formulasi.
5.Har xil Quyosh balandliklarida Er atmosferasida quyosh nurining yul uzunligi. 
6.
Atmosferaning tiniqlik koeffitsienti (aerozol, suv bug‘i, chang va boshqalar). 
Qo’llaniladigan ta’lim texnalogiyalari:
dialogik yondashuv, muammoli ta’lim.Aqliy hujum, 
blits, baliq skileti, munozara,o’z
-
o’zini baholash.
Adabiyotlar:
A1, A2, A4, I1, I3, Q2. 
1.Quyosh energiyasi oqimi. Akslangan, diffuziyalangan, to‘g‘ri quyosh oqimi.
 
Tabiatning energiya uchun universal qonunidan ma’lumki, energiya saqlanish xususiyatiga 
ega: u bordan yo‘q bo‘lmaydi va aksincha, yo‘qdan vujudga ham kelmaydi. Modomiki, shunday
ekan, tunda porlayotgan minglab yulduzlar va Quyoshimizning energiya manbayi nimada, degan 
tabiiy savol tug‘iladi. Quyoshning aniqlangan «yoshi» salkam 5 
milli
ard yilni ko‘rsatadi. 
Bunday katta davr davomida tinimsiz nurlanayotgan Quyosh, jumladan, yulduzlarning 
yo‘qotayotgan energiyasi qanday fizik jarayon hisobiga to‘latilib turilishi muammosini hal 
qilish, astronomlarning asriy orzularidan hisoblanardi. Bu to‘g‘rida turli fikrlar, o‘nlab ilmiy 
gipotezalar tug‘ildi. Biroq ulardan ko‘pi o‘zini oqlamadi. V
a nihoyat 1938
—
1939-yillarga kelib, 
astrofiziklardan A.Edington, K.Veyszekker va G.Byoteler yulduzlarning energiya manbayi bo‘la 
oladigan yadroviy reaksiyalarining nazariy hisob- kitobini ishlab chiqdilar. 
Ma’lumki, atom yadrosini tashkil qiluvchi proton va neytronlar o‘zaro juda katta tortishish kuchi 
(bu kuch yadroviy kuch deb yuritiladi) bilan bog‘langan bo‘ladi va shunga mos ravishda 
bog‘lanish energiyasi ham juda katta bo‘ladi. Bordi
-
yu, shunday bog‘lanishdagi atom yadrosiga 
tashqaridan yana bir proton yoki neytron kira olsa, u yangi yadro hosil qiladi va yadrodan 
sezilarli energiyaning ajralib chiqishiga sabab bo‘ladi. Chunki yadro zarrachalariga qo‘shilgan 
yangi zarracha yadro kuchlari orqali ular bilan bog‘lanadi. Natijada paydo bo‘lgan ortiqcha 
energiya yadrodan proton yoki neytron bilan, yoxud elektron yoki pozitron bilan olib chiqib 
ketiladi. Bunday hodisa