O„zbekiston respublikasi oliy va o„rta maxsus ta‟lim vazirligi samarqand davlat universiteti psixologiya nazariyasi va amilyoti kafedrasi

O„z-o„zini anglash jarayon sifatida
Bilish jarayoni bir necha parametrlar ko‗rinishida ko‗rsatilishi mumkin. 
K.Yasperga ko‗ra, bunday parametrlar 4ta: 1) o‗zini aktiv shaxsiyat sifatida 
anglash, 2) o‗zining birligini anglash, 3) o‗zining o‗xshashligini anglash, 4) 
o‗zinig boshqa dunyodan farqliligini anglash(ob‘ektlar dunyosi va boshqa 
odamlar).

---

286
O‗z-o‗zini o‗xshashligini anglash, vaqtda o‗z xaqida barqaror qarashlar 
nuqtai nazaridan bu jarayonni ifodalaydi. Boshqa so‗zlar bilan, inson xayoti 
davomida bo‗lib o‗tadigan o‗zgarishlar suratida, u o‗z-o‗ziga sodiq bo‗lib 
qoladi. Xar doim kim bo‗lsa o‗sha ekanligini xis etgan xolda. O‗xshashlik 
xisini buzilishi, o‗zini o‗tmishda ra qilishi, o‗tmish va zozir o‗rtasidagi Men 
suratlarini uzilishi bilan bog‗liq. O‗zini atrofidagi dunyodan aloxida 
ekanligini anglash, Men va Men-emas tushunchasini aniq tushunilishida 
namoyon buladi, o‗zining shaxsiyati o‗rtasida ko‗rinmas chegara borligini va 
atrofdagi ob‘ktlarni farqini borligini xis qiladi. Chegaralarni buzilishi, o‗zini 
boshqa odamlar bilan, yoki xatto jonsiz ob‘ektlar bilan taqqoslashida, xamda 
yaqinlashish va uzoqlashish konfliktida namoyon bo‗ladi.
O„z-o„zini anglash natija sifatida
O‗z-o‗zini anglash jarayn sifatida o‗zining tugallanishini bilish va o‗zini 
anglash natijasida namoyn bo‗ladi. Albatta biz qandaydir tugallanish shartligi 
xaqida gapirayapmiz, chunki o‗z-o‗zini anglashni to‗xtatish va bekor vilish 
kam uchraydigan xodisa va u insonning xayotidagi ekstremal xodisalar bilan 
bog‗liq. O‗z-o‗zini anglan natija sifatida Men-konsepsiyasi terminlarida 
ifodalanadi.
Karl Rodjers fikriga ko‗ra, Men-konsepsiyasi o‗zining xarakteristikalari 
tasavvuridan va individ qobiliyatlaridan, boshqa odamlar bilan aloqa 
mavjudligi tasavvuridan, ob‘ektlar va xarakatlar bilan bog‗liq bo‗lgan 
qimmatli tasavvurlardan iborat
71
.
Men-konsepsiyasi – bu inson ongidagi o‗ziga bo‗lgan tasavvurlri, 
suratlari, baxolari sistemasidir. U o‗z ichiga boshqalar ko‗zida o‗zining 
qanday ko‗rinishi, qanday bo‗lishi va qanday o‗zini tutishini kiritadi. Bu 
aniqlashga ko‗ra Men-krnsepsiyasi, bu real va ideal Men obrazlari o‗zo‗ziga 
bo‗lgan munosabatni aks natijasi (Men boshqa odamlar tasavvurida, yoki 
Men aksi). Men-konsepsiyasini barcha uchta qisimlariuning usullari 
xisoblanadi.
Usullaridan 
tashqari 
men 
krnsepsiyasi 
krgnetiv(Men-obrazi), 
emotsional(o‗z-o‗zini baxolash) va o‗zini tutish(shaxsning o‗z-o‗zini aniqlash 
strategiyasi) komponentlari bilan namoyon etiladi.