O„zbekiston respublikasi oliy va o„rta maxsus ta‟lim vazirligi samarqand davlat universiteti psixologiya nazariyasi va amilyoti kafedrasi

2.
Gender o„xshashligi
Xar vaqt va madaniyatlarda insonlarning tarqalgapn klassifikatsisi 
odamlarning erkak va ayollarga bo‗lininshi V.A.Geodakyan teoriyasiga ko‗ra 
evolyusion nuqtai nazariyasiga ko‗ra, jinslarning defferensiatsiyasi ularning 
mutaxasisligi bilan bog‗liq va ularning maqsadi, yashash joyiga moslashish 
va tirik qolish xisoblanadi. Jinsiy demorfizm ayollar va erkaklar orasidagi 
psixologik farqlarda aniqlanadi. Shunday qilib erkaklarda analitik ong yaxshi 
rivojlangan, ayollarda esa-intuitiv, shakliy va xissiy. Ayol stress xolatida 
unng sabablariga bog‗lanadi, erkak esa ulardan uzoqlashadi, boshqa 
muamollarga bog‗lanadi.
Ayol va erkaklar o‗zining ximoya mexanizmlari bilan farqlanadi, 
Erkaklar ko‗rinishga moil, ayollar-inkorga.
Oxirgi kunlarda ilmiy adabiyotlarda bir necha martta jinsiy va gender 
xususiyatlarni, jinsiy va gender o‗xshashlikni farqlashlik, zarurlik masalalari 
qo‗yoilgan. ―Psixologlar gender terminini ishlatishnilozim topishadi. Va shu 
bilan ayollar va erkaklar o‗rtasidagi farqni, madaniyat orqali ifodalashadi. 
―Jins‖ so‗zi aniq biologik so‗zi bilan bog‗liq‖. Gender o‗z nuqtai 
nazariyasidan insonning sotsial, psixologik o‗rnini ko‗rsatadi, maskulinnost 
va femininnost nuqtai nazaridan.
72
Myers, D. G. Psychology. Hope College. Holland, Michigan, 2010. Р. 162-163

---

288
Ikki ko‗rsatkich- maskulinlik va feminlik 4ta gender o‗xshashligini 
tashkil etadi:
5)
Maskulinlik
6)
Feminlik
7)
Androgen
8)
Nodifferensial
Adabiyotlarda ular, maskulinnost va femininnost komplekslari 
odamning adaptatsiyasi bilan bog‗liq, qarama qarshi ma‘lumotlar bor. 
Psixologik sog‗lom shaxs, erkaklarni fikriga ko‗ra aniq ifodalangan maskulin 
xarakteristikalariga ega bo‗lishi shart. Ayollarga esa psixologik adaptpsion 
shaxs femininnost deb xisoblanadi.
Bir qator tadqiqotlar natijasi androgyny ruhiy salomatligiga ekvivalent 
emas, lekin salbiy mardlik erkaklar da va ayollarda ham g‗am belgilari bilan 
bog‗liq ekanligini ko‗rsatdi. Psixopatoloya erkaklar va ayollarda erkeklik 
korsatkichi kamligi bilan bog‗liq, va nazokat faqat erkaklar o‗rtasida 
qayg‗uning bir sifatidir.
Bilish mumkinki erkeklik va ayollikning barcha kombinasiyaları uchun, 
erkaklar va ayollarning ruhi bir ongli sifatida integratsiya qilinib, bu 
xususiyatlar birikmasi o‗zgartirilishi mumkin , biologik jins xususiyatlariga 
tegishli va, behush belgilari, va inson hayotining turli davrlaridada
birlashtirish turiga va individual moslashish bilan munosabatlar sifatida 
ozgarishi mumkin.
Taxminlarga ko‗ra, o‗sayotgan yoshda, kuchli farq tendensiyasi 
kuzatiladi, ya‘ni erkaklik va nazokatlilik xususiyatlari o‗smirlar idrokida 
o‗zlari va qarama-qarshi jinsdagi shaxs haqida buyuk farq, bir xil jinsdagi 
shaxs rasmida va ta‘rifida kuzatilgan bo‗lishi kerak.
Bizga ma‘lum bo‗lgan bugungi natijalar, faqat o‗smirlar uchun ma‘lum 
bir namuna sifatida, chegaradan chiqmaydigan psixik va somatik o‗sishdir. 
Asosan bu kichik guruhda erkeklik va ayollik hususiyaylari differensiyasi va 
ularning qisman integrallashuvi kuzatiladi. Bu taxminlar o‗smirlarda 
ko‗rmoqchi bo‗lgan "Konvertatsiya" hususiyaning yoqolishi kechikishiga 
asoslangandir.
Muayyan empirik tadqiqotda ko‗rsatilishicha (Harlamenkova NIMA, 
Stodelova TS, 2002) balog‗at yoshidagi qizlarda adaptiv rivojlantirish, o‗z 
vaqtida nafaqat gormonal va tana o‗zgarishlari bilan, balki boshqa jins bilan 
konstruktiv munosabatlarni rivojlantirish bilan bog‗liq.
O‗smirlarning rivojlanish bosqichiga mos ravishda keyingi integratsiya 
xususiyatlari, qarama-qarshi biologik jins elementlari bilan erkaksiz va 
nazokatlilikni farqlash differensiysi aniqlangan.

---

289
O‗g‗il bolalardan farqli o‗laroq qizlarning ko‗pchiligi uchun, ayol 
nazokatli ko‗rinadi va erkak tasviri ko‗proq erkak sifatida ko;riladi, biroq 
ayol jinsida bu hususiyatlar ko‗proq ko‗riladi.
Aftidan, bu jismoniy va ruhiy o‗zgarishlar tajribasi boshqa odamning 
bilim tajribasi bilan ko‗proq tahlil etilishi lozimdir. Bu xususiyat, ammo, bu 
yoshda normal va adaptiv rivojlantirish uchun xarakterli bo‗lgan namuna
qismi uchun xarakterlidir.
Qachon
ota-ona o‗rtasida jinsiy
kechikishlar 
yoki 
munosabatlarda muammolar kuzatilsa qizlar o‗sish qatlamida sekinlashuv 
kuzatiladi (ya‘ni, bir beqaror nazorat xatti bilan birlashganda salbiy 
hissiyotlar kelib chiqishi. Har qanday holatda ham, qizlar va ayollar bu ikki 
guruh uchun tipik defeminizatsiya masculizasiya ko‗rsatkichi bilan 
bog‗liqdir.
Aytish mumkunki, qiz bolaning jinsiy o‗zgarish vaqtidagi to‗g‗ri 
rivojlanish yo‗li uch faza orqali ko‗riladi; birinchisi - erkaklik va nazokatlilik 
xususiyatlari da Men obrazining deferensiyalanmashuvi, ikkinchi bosqichi - 
giperdifferentsiatsiya, uchinchi bosqichi – ularning Men shaklida 
integratsiyalashuvi.
Balog‗at davri davomida o‗g‗il bolaning adaptiv rivojlanishi ham 
bir xil omillar bilan belgilanadi. Faqat qizlar guruhida, vs o‗g‗il bolalarda 
ham o‗zlari va qiz / ayol idrok kam farqli haqidagi fikrlar ham erkaksiz va 
nazokatli xususiyatlar kontrastini kuzatiladi. Shu bilan birga, bu holda jinsiy 
va ruhiy kechikishlarda rivojlanish buzilgan bo‗ladi.
O‗g‗il bolalar uchun ayolni erkaklarga xos xususiyatlarga moyil 
qilinishi kuzatiladi. Bu hodisani tushuntirish maqsadida, bu hodisa 
jamiyatning masculinization oqibati va erkaklar va ayollar o‗rtasida jinsi 
o‗rnining aralashtirish, deb taklif qilindi. Qo‗shimcha o‗rganish talab 
gipotezasi sinov qilish uchun, yosh erkaklar (17-18 yosh) guruhida bir sinov 
"Inson-rasm" yordamida o‗tkazildi. Bu yigit rasm sezilarli darajada o‗zgarar 
ekan. Ayollar har bir tasvir tanlangan klasterlari eril ko‗proq ayol 
xususiyatlarini 
o‗z 
ichiga 
oladi. 
Bu 
ayollar, 
o‗smir 
o‗g‗il 
gipermaskulinizatsiya, degan xulosaga edi balki juda ko‗p ijtimoiy bir ruhiy 
hodisalar va bola rivojlanishining o‗ziga xos jihatlari kabi hisoblanadi. Bu 
o‗g‗il ob‘ekt (- odipal ob‘ekt aniqlash, kechikish va genital bosqichlarida 
otasiga, rivojlanish preoedipal bosqichlariga aniqlash ob‘ekti edi onasi 
o‗rniga,) aniqlash bir o‗zgarish, deb ma‘lum. Tashqi ko‗rinishiga ko‗ra, 
quyidagi tarzda amalga oshiriladi ob‘ekt, aniqlash bir plastik o‗zgarishi bilan 
bog‗liq ayollar erkaklarga xos xususiyatlar huquq va imkoniyatlarini 
kengaytirish: ona bilan aniqlash - uning otasi bilan aniqlash - onasi va otasi 
bilan aniqlash orqali olib boriladi.

---

290
O‗gil bolaning adaptasiya yo‗li, ayolnikidan farqli o‗laroq, 
gipermaskulinizatsya bilan aniqlanadi: Birinchi holatda – erkak tuzilishi, va, 
qisman,ayol tuzilishi , ikkinchi holatda – ayol.
Shunday qilib, o‗smirlik da bola normal rivojlanishi liniyasi va uch 
bosqichda tomonidan vakili, lekin vaqt cho‗zib endi va o‗smirlik qadar 
davom etadi:
4)
birinchi bosqichi - Men tarzda erkaksiz va nazokatli xususiyatlar 
farqlash yo‗qligi;
5)
ikkinchi bosqichi - ob‘ekt aniqlash kabi ayollar masculinization;
6)
Uchinchi bosqich -