O„zbekiston respublikasi oliy va o„rta maxsus ta‟lim vazirligi samarqand davlat universiteti psixologiya nazariyasi va amilyoti kafedrasi

 
2. Shaxsning o„zini o„zi anglashi. Men-konsepsiyasi. Shaxsning 
ijtimoiy tasavvurlari
2.
1.
O„z-o„zini anglash: jarayoni va natijasi
O‗z-o‗zini anglash jarayon va natija sifatida ko‗riladi. Odatda, o‗zo‗zini 
anglash ob‘ektiv dunyoga qarama-qarshi qo‗yiladi. Bunda aloxida e‘tibor ong 
va o‗z-o‗zini anglash nisbatiga, ong birinchiligi masalasiga beriladi. 
S.L.Rubenshteyn ongga bo‗lgan ideolistik qarashni tanqid qiladi, unga ko‗ra 
―psixik mavjutlik uning anglashi bilan; psixikani moxiyati shundaki, u 
to‗g‗ridan-to‗g‗ri o‗zini-o‗zi bilishda; ruhiyat ong bilan, ong-ruxiyat bilan bir 
deb xisoblanadi. Natijada ruxiyat anglash doirasida cheklanib qoladi, uning 

---

29
ongi va bilishi- to‗g‗ridan-to‗g‗ri ma‘lumot borligi‖. O‗z qarashini ong va 
o‗z-o‗zini anglash muammosida ximoya qilib Rubenshteyn, o‗z-o‗zini 
anglash o‗z ichiga, o‗z-o‗ziga munosabatni kiritadi, lekin to‗g‗ridan-to‗g‗ri 
emas, balki shaxsning butun xayoti va sub‘ektning xayotiy ko‗rinishlari 
vositachiligida, deb ta‘kidlaydi. Ong o‗z-o‗zinianglashdan emas, balki o‗z-
o‗zini anglash sub‘ektning aktivligidan shakillanadi. ―O‗z-o‗zini anglash va 
o‗z-o‗zini bilishning ob‘ekti ―toza‖ ong emas, balki ong insonning real 
material mavjudligida aloxida , insonning o‗zi esa o‗z borlig‗ining o‗zluksiz 
butunligida‖.
O‗z-o‗zini anglashni jarayon va maxsulot sifatida ajralishini U.Djems 
tomonidan kiritilgan. U Men-angluvchi(I) va Men-ob‘ektkabi(Me) ajratgan. 
Men-angluvchi 
toza 
tajriba, 
o‗z-o‗zini 
anglashning 
protsessual 
xarakteristikasi. O‗z-o‗zini anglashning bu ikki aspektni biz faqat 
nazariyasiga nisbatan avtonom sifatida tasavvur qilishimiz mumkin, chunki 
ular real xolatda bir-birisiz mavjud emas.
O„z-o„zini anglash jarayon sifatida 
Bilish jarayoni bir necha parametrlar ko‗rinishida ko‗rsatilishi mumkin. 
K.Yasperga ko‗ra, bunday parametrlar 4ta: 1) o‗zini aktiv shaxsiyat sifatida 
anglash, 2) o‗zining birligini anglash, 3) o‗zining o‗xshashligini anglash, 4) 
o‗zinig boshqa dunyodan farqliligini anglash(ob‘ektlar dunyosi va boshqa 
odamlar).
O‗z-o‗zini o‗xshashligini anglash, vaqtda o‗z xaqida barqaror qarashlar 
nuqtai nazaridan bu jarayonni ifodalaydi. Boshqa so‗zlar bilan, inson xayoti 
davomida bo‗lib o‗tadigan o‗zgarishlar suratida, u o‗z-o‗ziga sodiq bo‗lib 
qoladi. Xar doim kim bo‗lsa o‗sha ekanligini xis etgan xolda. O‗xshashlik 
xisini buzilishi, o‗zini o‗tmishda ra qilishi, o‗tmish va zozir o‗rtasidagi Men 
suratlarini uzilishi bilan bog‗liq. O‗zini atrofidagi dunyodan aloxida 
ekanligini anglash, Men va Men-emas tushunchasini aniq tushunilishida 
namoyon buladi, o‗zining shaxsiyati o‗rtasida ko‗rinmas chegara borligini va 
atrofdagi ob‘ktlarni farqini borligini xis qiladi. Chegaralarni buzilishi, o‗zini 
boshqa odamlar bilan, yoki xatto jonsiz ob‘ektlar bilan taqqoslashida, xamda 
yaqinlashish va uzoqlashish konfliktida namoyon bo‗ladi.