O‘zbеkiston rеspublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi samarqand davlat universiteti a. T. Mardonova pul va banklar

3. Foiz stavkalarini hisoblash usullari 
Bank amaliyotida foizlarni hisoblashning turli xil metod va usullari 
mavjud. Bank amaliyotida oddiy va murakkab foiz stavkalar qo`llanadi. 
Oddiy foizlar birinchi navbatda qisqa muddatli kreditlashda foydalaniladi. 
Unda shartnoma bo`yicha aniqlangan har chorak yoki boshqa muddatda foizlarni 
hisoblash va kreditorga to`lash amalga oshiriladi. 
Hozirgi kunda ko`pincha yuqorida ko`rsatilgan usuldan foydalaniladi. 
Bunda qarzning asosiy summasini hisobga olgan holda qarzdorning jami to`lovlari 
hajmi quyidagicha bo`ladi: 
S =P* ( 1+n*i ); 
Bunda:
S - boshlang'ich qarzni hisobga olgan holda kredit bo`yicha to`lovlar summasi 
P - boshlang'ich qarz 
i - foiz stavkasi 
n - ssudaning yillar yoki kunlar bo`yicha davom etishi. 
Ko`pdan ko`p hollarda bank amaliyotida protsent hisoblash jarayoniga 
teskari bo`lgan operatsiyani bajarishga to`g'ri keladi. Bu hol, ko`pincha, diskont 
vakillariga murojaat qilinganda sodir bo`ladi. Bu holda, boshlang'ich qarzni 
aniqlashda maxsus formula qo`llanadi. 

---

95 
Veksellarni hisobga olish jarayonida, muddat o`tgach, ular taqdim 
qilinganda to`lov summasini aniqlash uchun quyidagi formula ishlatiladi: 
S = P* ( 1 - n*d ); 
Bunda, d - oddiy hisob stavkasi. 
Masalan, bank muddati kelmasdan turib majburiyatlarni to`lash bo`yicha 
20 kunlik vekselni qayta hisobga oladi. Bunda vekselning nominal summasi 100 
mln. so`m, hisob stavkasi - yiliga 130 %. 
Bu holda, veksel' hisobga olingandagi summa quyidagicha bo`ladi. 
P=100 ( 1 - 1,3 * 20 / 360 ) 
 
Bank amaliyotida murakkkab foizlar ham qo`llanishi mumkin. Ular, 
odatda, uzoq muddatli kreditlashda ishlatilib, hisoblangan protsent summalari 
shartnoma tugallanmaguncha kreditorga to`lanmaydi, balki qarzning asosiy 
summasini ko`paytiradi. Biz-ning bank amaliyotimizda murakkab protsent 
hisoblash metodi asosan yuridik va jismoniy shaxslarning depozit va omonat 
hisoblari bo`yicha qo`llanadi. 
Bu metoddan foydalanganda hisoblangan mablag'lar hajmi qarzga qo`shiladi 
va ularga nisbatan foiz hisoblanib boraveradi. 
Murakkab foizlarni hisoblash va qarzning jami summasini quyidagi 
formulada hisoblash mumkin.