O‘zbеkiston rеspublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi samarqand davlat universiteti a. T. Mardonova pul va banklar

S = P ( 1 + i ); ²
- doimiy foiz stavkasi bo`yicha, 
S = P ( 1+ i ) * ( 1 + i ) . . . (1+ i)
- suzib yuruvchi foiz stavkasi bo`yicha. 
Bunda,
S - K yildan keyingi qarz summasi;
P - berilgan ssuda hajmi;
i - foiz stavkasi. 
n - berilgan stavka qo`llanilgan qarzning yillar bo`yicha muddati
Shartli misolni ko`rib chiqamiz. Masalan, bank tomonidan qarz oluvchiga P 
10000 so`m ssuda, 5 yil muddatga, yiliga 10 % stavkasi bilan berildi. 5 yildan 
keyingi qarz hajmini aniq-lash kerak. 
S = 10000 * (1 + 0,1 ) = 16105
so`m ko`rsatilgan usulda hisoblangan 5 yil 
uchun foizlar jami summasi quyidagicha bo`ladi: 
S - P = ( 16105 - 10000 ) = 6105 sum 

---

96 
Agarda, bank oddiy foizlarni ishlatib, har yili talab qilganda, bu 
shartnomadan keladigan daromad: 
R = 10000 * 10 % * 5 = 5000
so`m ga teng bo`lar edi. 
Ko`rib turganimizdek, sezilarli farq vujudga kelib, u bank sof daromadini 
1105 so`mga [ 6105 - 5000 ] ko`payishiga olib keldi.
Bir usulda foizlarni bir necha marta hisoblashda yuqoridagi murakkab foiz 
formulasi quyidagi ko`rinishga keladi: 
S = P*( 1+ i*m ); 
Bunda, m - bir yilda foiz hisoblash soni; 
N - foiz hisoblash davrlarining jami soni. 
Bank barcha holatlarni diqqat bilan qilishi kerak, chunki ular bank 
operatsiyalari daromadligiga oxirgi natijada ta`sir qilishi mumkin. Masalan, 
inflyatsiya harakterini xisobga olish kerak va shu bilan bank uchun nima maqsadga 
muvofiqroq ekanligini aniqlashi kerak. Qarz summasini hisoblangan, lekin talab 
qilib olinmagan foizlar bilan o`stirish yoki kredit uchun yillik to`lovni olish. 
Foiz hisoblashning turli usullari bo`lishi mumkin. Ular qarzdan foydalanish 
kunlari sonini o`lchash xarakteri bilan va yilning kunlar bo`yicha tuzilishiga ko`ra 
aniqlanadi. Bundan qarz kunlari soni aniq yoki taxminan aniqlanib, har qaysi 
oyning davom etishi 30 kunga teng deb tan olinadi. Vaqtinchalik baza yilning aniq 
davom etishiga (365 yoki 366 kun) yoki taxminan 360 kunga tenglashtiriladi. 
Bularga muvofiq tarzda quyidagi murakkab foiz-larni hisoblash variantlari 
qo`llanadi: 
1. Qarz kunlarining haqiqiy soni bo`yicha aniq foizlar; bu usul eng aniq 
natijalarni beradi va ko`pgina markaziy va tijorat banklari tomonidan qo`llanadi. 
Uning ahamiyatli jihati shundaki, hisoblash uchun qarz kunining aniq soni, 
vaqtinchalik baza yilning haqiqiy davom etishiga tenglashtiriladi.
Masalan,
P - berilgan kredit summasi - 100000 so`m; 
i - foiz stavkasi yiliga - 9 %; 
K- qarz kunlarining aniq soni - 260 kun; 
S - o`sgan qarz summasi. 
Unda,