O„zbekiston respublikasi oliy va o„rta maxsus ta‟lim vazirligi toshkent moliya instituti k. Z. Xomitov

 

yerning eng yaxshi va eng samarali ishlatish variantini aniqlash 
kerak bo‗lganda;
 

---

89 

yangi qurilishning texnik-iqtisodiy asoslash kerak bo‗lganda;
 

tugallanmagan qurilish obyektlarini baholashda;
 

soliqqa tortish maqsadida obyektlarni (bino, yer uchastkalari)
baholashda;
 

sug‗urtalash maqsadida obyektlarni baholashda;
 

qiymatni yakuniy muvofiqlashtirishda. 
 
Xarajat yondashuvini qo‗llash yordamida baholashning asosiy 
bosqichlari: 
1.
Yer uchastkasining bozor qiymatini baholash. 
2.
Baholanayotgan binoning to‗liq qoplash qiymatini baholash. 
3.
Eskirish miqdorini hisobi. 
4.
Baholanayotgan obyektning qoplash qiymatini aniqlash; 
5.
Binoning qoplash qiymatini yer uchastkasining qiymati bilan 
qo‗shish yordamida baholanayotgan obyektning yakuniy qiymati hisobi 
amalga oshiriladi.
Baholanayotgan 
obyektning 
almashtirish 
qiymati 
– 
baholanayotgan obyektning eskirishini hisobga olib, baholash sanasida 
mavjud bo‗lgan bozor narxlarida baholanayotgan obyektga o‗xshash 
obyektni yaratishga ketgan summadir. Baholanayotgan obyektni tiklash 
qiymati – baholanayotgan obyektning eskirishini hisobga olib, o‗xshash 
materiallar va texnologiyalarni qo‗llash yordamida baholash sanasida 
mavjud bo‗lgan bozor narxlarida baholanayotgan obyektga o‗xshash 
obyektni yaratishga ketgan summadir. Tiklash qiymatini hisoblash 
ma‘qulroq. Chunki almashtirganda baholanayotgan obyektdan bir qator 
tavsiflari bilan farqlanib turgan qurilishga ketgan xarajatlar belgilanadi. 
Agar baholanayotgan binoda uning tijorat jozibadorligini pasaytiruvchi 
funksional eskirish alomatlari bo‗lsa almashtirish qiymatini hisobini 
tanlash asosli bo‗ladi.
Tiklash (almashtirish) qiymatini aniqlash usulini
ko‗rib chiqamiz. 
Miqdoriy tahlil usuli
(miqdoriy usul) barcha ish turlari xarajat 
smetalarini tuzishdan iborat. Bunday xarajatlar obyektning alohida 
olingan elementlarini va umuman obyektni qurish uchun kerak bo‗lgan 
xarajatlardir. Ularga mehnat, materiallar, mexanizatsya vositalari 
xarajatlari kiradi. Mazkur xarajatlarga, shuningdek, qo‗shimcha 

---

90 
xarajatlarni quruvchiningg foydasini, moslamalarni loyihalashtirish, 
qurish, sotib olish, o‗rnatishga ketgan xarajatlarni qo‗shish lozim. 
Miqdoriy tahlil usuli eng aniq va shu bilan birga eng murakkab usuldir. 
Uni qo‗llash uchun baholovchining yuqori malakasi va qurilish
smetalarini tuzish tajribasi kerak bo‗ladi.
Qiyosiy birlik usuli
o‗xshash binoning qiyosiy birligini (1m
2
,1m
3
) 
qurish qiymatini aniqlashdan boshlanadi. Keyin baholanayotgan va 
o‗xshash obyektlar o‗rtasidagi farqliklarga o‗zgartirishlar kiritiladi. 
Baholanayotgan obyektning to‗liq qiymati qiyoslash birligining 
to‗g‗rilangan qiymatini qiyoslashning birlik miqdoriga ko‗paytirish bilan 
aniqlanadi. Obyekt-analogni tanlashda bajarayotgan yagona vazifalarni, 
jismoniy tavsiflarning yaqinligini, qiyoslanayotgan obyektlarning 
xronologik vaqtlarini taqqoslash mumkinligini va boshqa tavsiflarni 
hisobga olish darkor.
Komponentlarga bo„lish usuli
(yiriklashtirilgan ish turlari
bo‗yicha). Yer uchastkalarining bozor qiymati oldingi usuldan 
farqlanadi. Bunda binoning barcha qiymati uning alohida olingan 
qurilish komponentlari (fundamentlar, to‗sinlar va b.) qiymati sifatida
hisoblanadi.
Komponentlar bo‗yicha bo‗lish usulining bir nechta variantlarini 
ajratib ko‗rsatsa bo‗ladi: 

subpudrat usulida quruvchi odatda subpudratchini ishlarning bir 
qismini bajarish uchun yollaydi. Mazkur usul qo‗llanilganda obyekt 
qiymati barcha subpudratchilar bo‗yicha qilingan xarajatlarni qo‗shish 
yo‗li bilan hisoblanadi; 

ishlar yo‗nalishi bo‗yicha ajratish usuli subpudrat usuliga
o‗xshash. Bunda alohida olingan mutaxassislarni yollash xarajatlari 
ko‗zda tutilgan;

xarajatlarni 
ajratib 
ko‗rsatish 
usuli 
binolarning 
turli
komponentlarini baholash uchun qiyoslashning turli birliklarini
ishlatishdan iborat. So‗ngra bu baholar qo‗shiladi.