180
•
eng maqbul va eng samarali foydalanish tahlili;
•
baholash yondashuvlari va usullarining tanlanishi va qo‗llanilishi
tavsifi;
•
baholash obyektining yakuniy qiymatini aniqlash;
•
ilovalar
Baholash to‗g‗risidagi hisobotning har bir beti raqamlanishi va
baholash obyektini baholashdan o‗tkazgan baholovchi (baholovchilar)
tomonidan imzolanishi, shuningdek, baholash to‗g‗risidagi hisobot ip
o‗tkazib tikilishi hamda baholovchi tashkilot rahbarining imzosi va shu
tashkilot muhri bilan tasdiqlanishi lozim. Agar baholash bir nechta
baholovchilar tomonidan bajarilgan bo‗lsa, baholash to‗g‗risidagi
hisobotda mazkur hisobotni tayyorlash jarayonida
ular bajargan ish
ko‗rsatiladi.
7.2. Baholash obyekti to„g„risidagi axborot tizimi. Baholovchi
tashkilotning transparentligi (shaffofligi)
Baholovchi tashkilotlar transparentligi deganda ko‗chmas mulk
bozori
va
uning
barcha
qatnashchilari
faoliyati
to‗g‗risidagi
informatsiyalarni (ma‘lumot va hisobotlarni) ochiqligi, oshkoraligi,
aniqligi, to‗liqligi, o‗z vaqtida (belgilangan muddatlarda) berilishi va
to‗g‗riligi, umuman olganda
informatsion shaffofliligi
tushuniladi.
Ma‘lumot va hisobotlarni ixtiyoriy (zarurat asosida)
va majburiy
ravishda transparentlilikning ma‘lum sifat darajasida berilishi mumkin
bo‗lganlari mavjud.
Ko‗chmas
mulk
bozorida
baholovchi
tashkilotlarning
transparentligining
bosh
maqsadi
mulkdorlarning
huquqlarini
himoyalash va qonuniy manfaatlarini hamda risklarini pasaytirilishini
ta‘minlashga qaratilgan bo‗lib, o‗z ichiga sifatli ochib berilishi majburiy
va ixtiyoriy bo‗lgan informatsiyalar hamda ularga qo‗yilgan qonuniy
sifat talablari tizimini oladi. Transparentlikning bosh vazifasi ko‗chmas
mulk bozorida sodir bo‗lishi mumkin bo‗lgan har turdagi risklar,
tovlamachiliklar va qonunbuzarliklarni informatsiyalar tizimi orqali
oldini olish va pasaytirish.
181
Transparentlik usullari va shakllari ko‗chmas
mulk bozoriga oid
qonunchilik hujjatlari bilan belgilanadi.
Axborotni ochib berish shakllari turli bo‗lishi mumkin, masalan,
ko‗chmas mulk bozori qatnashchilari to‗g‗risidagi ma‘lumotlar va
informatsiyalarning standart shakllari. Bunday standart shakllarda
tuzilgan va to‗ldirilgan hisobot va informatsiyalar qonunchilik
hujjatlariga muvofiq belgilangan sifat darajasida, muddatlarda,
hajmlarda va tartibda ochib berilishi va taqdim etilishi talab qilinadi.
Transparentlilikni
ta‘minlash
borasida
administrativ
va
jamoatchilik chora-tadbirlariga asoslangan usullar qo‗llaniladi, ya‘ni,
informatsiyani ochib berishlik mos ravishda davlatning qonunchilik
hujjatlari va jamoatchilik (o‗zini o‗zi tartiblashtiruvchi tashkilotlar)
me‘yorlari asosida amalga oshiriladi. Ammo, bu usullarning ichida eng
ustuvori va zaruri
administrativ usul hisoblanadi, chunki jamoatchilik
me‘yorlari davlat qonunlariga to‗liq asoslanadi.
Informatsion shaffoflikni ta‘minlashga asoslangan tartiblashtirish
konsepsiyasiga
binoan
ko‗chmas
mulk
bozorining
barcha
qatnashchilarini har qanday faoliyati va natijalari sifat darajasida
oshkora qilinishi zarur.
Shu munosabat bilan tranparentlilikning sifat mezonini ko‗chmas
mulk bozorining barcha qatnashchilariga nisbatan qo‗llash mumkin,
ya‘ni baholovchilarning transparentlilik darajasi uning barcha
operatsiyalari va ularga oid informatsiyalar sonining bir-biriga tengligi,
o‗zaro adekvatliligi (to‗g‗riligi, aniqligi, o‗z vaqtidaliligi, ishonchliligi)
bilan belgilanadi.
Bunda informatsiyaning sifat miqdori qatnashchining ko‗chmas
mulk bozoridagi imijini tashkil etuvchi va holati sifatini belgilovchi
iqtisodiy (moliyaviy), korporativ boshqaruvi, moliyaviy instrumentlari
va boshqa ko‗rsatkichlari asosida baholanishi mumkin bo‗lgan reytingi
yordamida ifodalanadi. Informatsiyalar soni
esa baholovchi tomonidan
berilishi lozim bo‗lgan hisobotlar va ma‘lumotlar miqdoridan kelib
chiqadi.
Informatsion transparentlilikni ta‘minlashning jahon amaliyotidan
kelib chiqqan holda aytish mumkinki, informatsiyani ochib berilishi
182
samaradorliligini oshirish uchun ikki pog‗onali transparentlilikka
erishish maqsadga muvofiq. Birinchi pog‗onasida (quyi)
har bir
qatnashchi to‗g‗risida majburiy va ixtiyoriy (lekin ular uchun zaruriy)
hisobot va informatsiyalar qonunchilik hujjatlari bilan belgilangan
tarzda, usullarda, shakllarda, sifat darajasida ochib beriladi. Ikkinchi
pog‗onada esa bozor holati va tendensiyalari,
indekslar, muhim
makroindikatorlar to‗g‗risidagi iformatsiya ochib beriladi. Bunda har
ikkala pog‗onada ochib berilgan informatsiyalar o‗zaro ekvivalent
bo‗lishiga intilish lozim.
Jahon va O‗zbekiston amaliyoti bo‗yicha ko‗chmas mulk
bozoridagi hisobotlar va informatsiyalar mexanizmi va tizimi to‗g‗risida
batafsil ma‘lumotlarni tegishli mavjud o‗quv adabiyotlardan o‗rganish
tavsiya etiladi.
Dostları ilə paylaş: