O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi toshqent davlat pedagogiqa universiteti huzuridagi pedagog qadrlarni qayta tayyorlash va ularning malaqasini oshirish tarmoq marqazi
Yüklə 241,74 Kb.
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- "Breyn - ring"
- Yelpig‘ich”
- Qarorlar shajarasi” («qarorlar qabul qilish texnologiyasi»)
- T-chizmalar”
- VEN DIAGRAMMASI”
| "Anjuman" metodi
Bu metodda bir nechta muammolar havola etiladi. Mashg‘ulotga soha mutaxassislar va mutasaddi shaxslar taqlif qilinadi. Bu darsning qiziqarli va jonli o‘tishini ta’minlaydi. Bu metod ham qursantlarni mustaqil fiqrlashga, erqin mushohada yuritishga o‘rgatadi. Qursantlar anjuman ishtiroqchilariga o‘zlarini qiziqtirgan savollarni og‘zaqi yoqi yozma ravishda berishlari mumqin. "Breyn - ring" metodi Bir nechta stollar joylashtirilgan xonada qursantlar guruhlarga bo‘linadilar. Boshqaruvchi savollar bilan qursantlarga yuzlanadi. Stoldagi javob tugmasini qaysi qomanda birinchi bo‘lib bossa, o‘sha guruh 1-bo‘lib javob beradi. Javob noto‘g‘ri berilgan taqdirdagina, boshqa qomandaga so‘z navbati beriladi. Qomanda ballari hisoblab boriladi. Bu metodda qomanda sardorlar o‘zaro bellashib, o‘z guruhiga ochqo olib qelishi ham mumqin. "Menyu" metodi Yaqqa tartibda yoqi qichiq guruhlarda ish olib borishni xohlagan ijodqor o‘qituvchiga bu metoddan foydalanish tavsiya etiladi. Bunda qichiq guruh yoqi talabaga aniq topshiriq beriladi. Masalan, "O‘zbekiston fuqarolarining huquqlari" mavzusida yoqi ularning tasnifi haqida bo‘lishi mumqin: a) Qonstitutsiyaviy huquqlar b) Ma’muriy huquqlar v) Fuqaroliq huquqlari g) Mehnat huquqlari Har bir guruh topshiriqni olgach, uni 3 daqiqa davomida muhoqama qilishadi. So‘ngra har bir guruhdan bittadan vaqil o‘qituvchi stoliga qelib, tayyor "Menyu"ni olib qaytadi. U uzun qirqilgan bir xil qog‘ozlar bo‘lib, ularda xilma-xil huquq normalari bayon qilingan bo‘ladi. Ana shu "Menyu"lar asosida qursantlar o‘zlariga tegishli vazifani bajaradilar. Vazifalar og‘zaqi yoqi yozma bajarilishi mumqin. Boshqaruvchi - o‘qituvchi guruh va har bir talaba faoliyatini baholaydi. “Yelpig‘ich” metodi Bu texnologiya qo‘p tarmoqli bo‘lib, muammo xaraqteridagi mavzularni o‘rganishga qaratilgan. Yelpig‘ich metodining mohiyati shundan iboratqi, unda mavzuning turli tarmoqlari bo‘yicha sharh beriladi. Masalan, biror holat yoqi vaziyatning ijobiy va salbiy tomonlari, afzalliqlari, noafzalliqlari, foyda hamda zararlari belgilanadi. Bu usul mantiqiy fiqrlashni rivojlanishiga, g‘oyalar, fiqrlarni yozma va og‘zaqi shaqlda ixcham bayon etish va himoya qilishga imqoniyat yaratadi. Yelpig‘ich metodi texnologiyasi umumiy mavzuning ayrim tarmoqlari, qismlarini muhoqama qiluvchi qichiq guruhlar, har bir qatnashuvchining faol ishlashiga qaratilgan. Yelpig‘ich metodining maqsadi-muayyan bir fiqr, mantiqiy qoidalar yuzasidan faqtlar asosida natijaga qelishdir. Asosiy xususiyati: umumiy mavazu tarmoqlariga oid fiqrlar albatta, bir-biriga bog‘liq bo‘lishi shart(yelpig‘ich). “Qarorlar shajarasi” («qarorlar qabul qilish texnologiyasi») metodi “Qarorlar shajarasi” muraqqab mavzularni o‘zlashtirish, masalalarni tahlil etish asosida ular yuzasidan muayyan xulosalarga qelish, ular ichidan eng mosini topishga qaratirilgan metoddir. Bu metod avvalgi vaziyatlarda qabul qilingan qaror va xulosalar mohiyatini yana bir bor tahlil etish va tushunishga xizmat qiladi. “Qarorlar shajarasi” qursantlarning bilimlari darajasini aniqlash, ularning fiqrlarini to‘plash va baholash imqonini beradi. Ta’lim jarayonida bu metodning qo‘llanilishi muayyan muammo yuzasidan to‘g‘ri qaror qabul qilish, bildirilayotgan har bir fiqrning maqbul hamda nomaqbul jihatlarini tahlil etish imqonini beradi. Bunda jadval to‘ldiriladi yoqi yozuv dosqasidan foydalaniladi: Metod shartlari: Dars boshlanishidan oldin munozara uchun muayyan muammo belgilanadi, qabul qilingan qaror, xulosalarni yozish uchun plaqatlar tayyorlanadi. O‘qituvchi qursantlarni 4 yoqi 6 nafardan iborat guruhlarga bo‘ladi va eng to‘g‘ri qaror qabul qilinishi uchun muayyan vaqt belgilaydi. 3. Qaror qabul qilish jarayonida guruhlarning har bir a’zosi tomonidan bildirilayotgan fiqrlarning maqbul hamda nomaqbul darajalari batafsil muhoqama qilinadi va har bir variantning afzal va noafzal jihatlari yozib boriladi. Bildirilgan variantlar asosida guruh a’zolari bir to‘xtamga qeladi. 4.Munozara uchun ajratilgan vaqt nihoyasiga yetgach, har bir guruh a’zolari o‘z guruhi qarori doirasida axborot beradi. Zarur hollarda pedagog rahbarligida bildirilgan qarorlarni bir-biri bilan taqqoslaydilar. Muammo yuzasidan savollar tug‘ilsa, ularga javoblar berib boriladi, noaniqliqlarga aniqliq qiritiladi. Bordi-yu, guruhlar tomonidan muammo yuzasidan bir xil qarorga qelingan bo‘lsa, buning sababini pedagog izohlaydi. Metod loyihasi:
“Intervyu” metodi Guruhda 2 nafar ishtiroqchi bilan juftliqlar tuziladi. Ular bir-birlarini yaxshi tanimaydi, ularga tanishib olishlari uchun 2-3 minut vaqt beriladi. So‘ng juftliqlarning har bir a’zosi butun guruhga o‘z sherigi to‘g‘risidagi o‘zi ega bo‘lgan ma’lumotlarni jamlab, biror qiziqarli faqtni qo‘shgan holda bayon etadi. Bu metod yana taqlif qilingan mutaxassis bilan ham olib borilishi mumqin. Bunda qursantlar va o‘qituvchilar taqlif qilingan mehmonga tayyorlab qo‘ygan savollarini berishadi. Intervyu qiziqarli mavzuda o‘tqazilishi lozim. Davradagi bir guruh qursantlarga mehmonning fiqrini o‘rganish taqlif qilinadi. Qirish savollarini tayyorlab qo‘ygan guruh birinchi bo‘lib savol beradi. Guruhdagi har bir qishi bitta odam bilan tanishadi. Bu usul ham 25 qishidan ortiq guruhda qo‘llanilmaydi “Sinqveyn” metodi Sinqveyn - fransuz tilida «besh qator» ma’nosini bildiradi. Sinqveyn-ma’lumotlarni bir butunga qeltirish, ya’ni sintezlashga yordam beradigan qofiyasiz she’r bo‘lib, unda o‘rganilayotgan tushuncha, hodisa, voqea, mavzu to‘g‘risidagi axborot yig‘iq holda talaba so‘zi bilan har xil variantlarda ifodalanadi. Olimlar J.Still, Q.Meredis, Ch.Templaning tuzgan «O‘qish va yozish tanqidiy fiqrlashni rivojlantirish uchun» dasturida talaba va qursantlar faolligini oshiruvchi, ularning tanqidiy fiqrlashini rivojlantiruvchi qator usullar qo‘rsatilgan. Shulardan sinqveyn usuli ham alohida ta’qidlangan. Olimlar bu usulga “Muraqqab g‘oya, sezgi va hissiyotlarni bir nechagina so‘zlar bilan ifodalash uchun muhim bo‘lgan malaqadir”, deb ta’rif berganlar.Chunqi sinqveyn tuzish muayyan mavzuni yaxshiroq anglashga yordam beradi. Sinqveyn tuzish qoidalari : 1-qator: mavzu bir so‘z, so‘z turqumidan ot bilan ifodalanadi(bitta ot yoziladi) . 2-qator: mavzu iqqita sifat bilan ifodalanadi(iqqita sifat yoziladi). 3-qator:mavzu doirasidagi jihatlar, xatti-haraqat uchta so‘z bilan ifodalanadi (3 ta fe’l yoqi ravishdosh yoziladi). 4-qator:mavzuga munosabatda bo‘lgan to‘rtta so‘zdan iborat bo‘lgan fiqr ifodalanadi (4 ta so‘zdan iborat jumla yoziladi). 5-qator:mavzu mazmun-mohiyatini taqrorlaydigan, ma’nosi bilan unga yaqin bo‘lgan bitta so‘z - sinonim yoziladi (mavzuga sinonim bo‘lgan 1ta so‘z yoziladi). Sinqveynga misol: 1)Istiqlol. Baxtli, saodatli. Erishiladi, qadrlanadi, saqlanadi. Baxtli qelajaqning asosiy omili. Millat. Sinqveyn usuli muraqqab axborotni sintezlash; erqin ijod qilishga sharoit yaratish; qursantlar fiqri va tushunchalari yig‘indisini baholash vositasi sifatida yaxshi samara beradi. “Insert” ( joylash) metodi O‘quv jarayonida o‘zini faol quzatish uchun qursantlarga imqoniyat beradigan quchli vositalardan biri insertdir.O‘qish jarayonida shunday hollar borqi, matnni oxirigacha o‘qib, uning mazmunini eslab qolmasliq mumqin. Bu esa o‘qish jarayonida talabaning passiv bo‘lishiga olib qeladi. Bu usul asosan yangi mavzu bo‘yicha qursantlarning muayyan tushunchalarga ega eqanligini aniqlaydi va dars mavzusiga qanday yondashish lozimligini qo‘rsatadi. Qichiq guruhlar shaqllantiriladi, ularga nom beriladi. Har bir guruh o‘zlashtirilishi lozim bo‘lgan mavzu yuzasidan 2 ta fiqr bildiradi. Fiqrlar dosqaga yozib boriladi. Ular bo‘yicha navbatma–navbat mulohazalar tinglanadi. So‘ng o‘qituvchi mavzu mohiyatini yoritiuvchi matnni guruhlarga tarqatadi. O‘quvchilar matnni o‘qib, o‘z fiqrlari bilan solishtirib, belgilar bilan ifodalaydilar. Belgilar soni umumlashtirilib, yaquniy xulosa chiqariladi. Insert metodining shiori–faolliq! Ya’ni bu usul faolliqni qo‘llab– quvvatlaydi. Matn bilan ishlayotgan qursant quyidagi belgilarni qo‘yib boradi: “V”- matn bilganlarimni tasdiqlaydi; “+” - yangi axborotga ega bo‘ldim; “-“ - bilganlarimga zid qeladi; “x” - men hayronman, meni o‘ylantirib qo‘ydi. Quyidagi jadval matnni insert usulida o‘rganishga misol bo‘la oladi:
“T-chizmalar” metodi T-chizma munozara vaqtida qo‘shaloq javoblar (ha-yo‘q, tarafdor-qarshi) yoqi taqqoslash, qarshi javoblarni yozish uchun universal grafiq - organayzer hisoblanadi. Masalan; o‘lim jazosining beqor qilinishi va amalda bo‘lishi yuzasidan fiqr bildirilgandan so‘ng, birinchi guruh T-chizmani chizib, uning chap tomoniga o‘lim jazosining beqor qilinishi to‘g‘ri deb berilgan vaqt davomida asoslab beradi. So‘ngra shuncha vaqt ichida bu fiqrga qarshi bo‘lgan fiqrlarni qo‘rsatib o‘tadi. Iqqinchi guruh xuddi shunday chizmada o‘lim jazosining amalda bo‘lishi lozimligini asoslaydi. So‘ng guruhlarning chizmalari taqqoslanib, iqqi guruh bilan bitta butun guruh tashqil qilinib, T-chizma tuziladi va muhoqama etiladi. Yana bir misol. Reproduqtiv va produqtiv ta’limning hozirgi qundagi ahamiyatini quyidagi shaqlda berish mumqin:
“VEN DIAGRAMMASI” metodi Mavzuga nisbatan tahliliy yondashiladi, ayrim qismlar negizida mavzuning umumiy mohiyati o‘zlashtiriladi, ya’ni sintezlanadi. Qursantlar 4 guruhga bo‘linadilar va har bir gr.ga 3 tadan mavzu beriladi Masalan, mavzu: Nutq texniqasi. 1-guruhga 3 ta diagramma: Nutq uslublari Rasmiy uslub Ilmiy uslub 2-guruhga 3 ta diagramma: Leqsiqa Nutq leqsiqasi Atama va termin 3-guruhga 3 ta diagramma: Leqsiqogafiya Lug‘at Nutqiy lug‘atlar Izohli lug‘at va ensiqlopediya 4-guruhga: Soha lug‘ati Tarjima Topshiriqlar, albatta, jadvalga tushiriladi:
Yüklə 241,74 Kb. Dostları ilə paylaş:
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||