20
Zonalar nomeri Grinvich meridianidan
boshlab g’arbdan sharqqa tomon hisoblanadi.
MDH territoriyasiga bu zonalarning 29 tasi (4
dan32 gacha) to’g’ri keladi. To’g’ri burchakli
koordinata
zonal
tizimini
hosil
etishni
quyidagicha tushuntirish mumkin.
shari (ellipsoidi)ni tekislikda yahlit
tasvirlab bo’lmaydigan har bir meridional zona
alohida-alohida silindr ichiga joylashtirilgan,
har zonaning o’q meridiani silidrning ichki
yuzasiga tegib turadi, deb faraz qilamiz (2.5-
rasm).
So’ngra har bir zonadagi meridian va parallellar silidrning ichki yuzasiga
proyeksiyalanadi, biroq bunda burchaklar o’zgarmasligi, ya’ni burchaklarning
qiymati ularning silindrik yuzasiga proyeksiyalanish qiymatiga teng bo’lishi shart.
Meridian va parallellar proyeksiyalangan silindrni biron yasovchi bo’yicha qirqib,
so’ngra yoysak, har bir zonaning o’q meridiani va ekvator bo’lagi to’g’ri chiziq
tarzida, boshqa barcha meridian va parallellar esa egri chiziq tarzida tasvirlanadi
.
Bunda har bir zona o’q meridianining va ekvator bo’lagining hamma qismida
masshtab bir xil bo’ladi (o’zgarmaydi). O’q meridiandan boshqa meridianlar esa o’q
meridianga nisbatan uzunroq chiziqlar tarzida tasvirlanib, bir oz xatosi bo’ladi.
Parallellar haqiqiy uzunliklariga nisbatan uzunroq chiziqlar tarzida tasvirlanib,
ularda ham ma’lum xato ro’y beradi. Har bir zonadagi xatolar o’q meridiandan
sharqqa va g’arbga tomon ortib boradi. Masalan, o’q meridianda masshtab 1 sm da
500 metrga teng bo’lsa, eng chetki meridianda 1 sm da 499,5 metrga teng bo’ladi,
yani 0,5 metrga farq qiladi. Lekin bu farq karta tuzishda va o’lchash ishida yo’l
qo’yilgan xatodan kichikdir. Demak, bu proyeksiyada Yerning sferikligi natijasida
ro’y bergan xato juda kichik bo’lib, amaliy jihatdan 1:10000 va undan mayda
topografik kartalar tuzishda yo’l qo’yiladigan xatodan oshmaydi, shunga ko’ra
e’tiborga olinmaydi. Yuqorida bayon qilingan proyeksiya ko’ndalang silindrik
proyeksiya deb ataladi. Uni nemis olimi Gauss (1777-1855 yillar) taklif etganligidan
Dostları ilə paylaş: