40
5-BOB
.
TOPOGRAFIK KARTA VA PLAN.PLAN VA KARTA
HAQIDA UMUMIY TUSHUNCHA
5.1. Karta va plan
Yer yuzidagi barcha geografik obyektlarning konturlari shartli qabul qilingan
ellipsoid yoki shar sirtiga proyeksiyalanib ma’lum darajada kichraytirilsa, yer
yuzining matematik modeli, ya’ni globus hosil bo’ladi. Globus yer sharining sferik
yuzadagi tasviri hisoblanadi.
Yer yuzining globusdagi tasviri quyidagi geometrik hususiyatlarga ega:
1) yer yuzidagi barcha masofalar globusda bir xilda kichraytirilib tasvirlanadi, ya’ni
globus masshtab o’zgarmasligi hususiyatiga ega, demak, masshtab globusning
hamma qismida bir xil bo’linadi;
2) yer sharidagi barcha burchaklar globusda o’zgartirilmasdan tasvirlanadi, ya’ni
globusdagi biror burchak qiymati yer sharidagi shu burchakning qiymatiga teng
bo’ladi; boshqacha qilib aytganda, yer sharidagi har qanday obyektning qiyofasi
uning globusdagi qiyofasiga o’xshaydi. Globusda barcha meridianlar parallellarni
to’g’ri burchak bo’yicha kesib o’tadi. Bu hususiyatga teng burchaklilik deyiladi;
3) globusda tasvirlangan har qanday obyektning maydoni uning yer sharidagi
maydoniga teng bo’ladi.
Demak, geografik obyektlarning qiyofasi, o’rni, katta kichikligi qabul
qilingan masshtab bo’yicha globusda
geometrik jihatdan to’g’ri tasvirlanadi.
Lekin globus qanchalik katta bo’lmasin,
unda yer yuzidagi barcha tavsilotlarni aniq
va mukammal tasvirlash qiyin. Shuning
uchun yer yuzini mukammal o’rganishda
turli
muhandislik
inshootlarining
loyihalarini tuzishda va ularni qurishda
globusdan foydalanib bo’lmaydi; bu
maqsadda yer yuzining qog’ozdagi tasviridan, ya’ni plani yoki kartasidan
foydalaniladi. Lekin yer yuzini kartada tasvirlashda ma’lum xatolar ro’y beradi.
Dostları ilə paylaş: