O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi
-rasm.Po`lat lenta bilan o`lchash
Yüklə 6,42 Mb. Pdf görüntüsü
|
| 7.3-rasm.Po`lat lenta bilan o`lchash
83 bo’yicha, santimetrlardan-shtrixli lentada ko’z bilan chamalab, shkalali lentada esa shkaladan sanoq olinadi. misolimizda lenta chiziq bo’ylab 6 marta yotqizildi va 6 nuqtadan (B) nuqtagacha bo’lgan oraliq lenta uzunligidan qisqa, ya’ni 16,24 m bo’lib chiqdi. Shunda (AB) chiziqning uzunligi D = 20 × 6 + 16,24 = 136,24 m bo’ladi. Po’lat lenta bilan masofa o’lchash aniqligi asosan joyning xarakteriga bog’liq. Masalan, shosse, trotuar, tekis yo’l va boshqa shu kabi joylar masofa o’lchash uchun juda qulay hisoblanadi. Butazor, ariq, zovur, kanal kesib o’tgan joylar, jarliklar, tog’ yonbag’ri va boshqa joylarda masofani o’lchash ancha qiyin. Shuning uchun po’lat lenta qulay joylardagina ishlatiladi. Po’lat lenta bilan masofa o’lchash aniqligiga joyning relyefi va xarakteridan tashqari, lentani komparirlashda yo’l qo’yilgan xato, lentaning chiziqqa to’g’ri yotqizilmaganligi, shuningdek olchangan masofaning gorizontal proyeksiyasini aniqlashdagi xato, masofa o’lchashda lentaning gorizontal va vertikal tekislik bo’yicha bo’lishi, temperatura farqiga qarab kiritiladigan aniqlik e’tiborga olinmaganligi, lentani komparirlashda va shu lenta bilan masofa o’lchashda uning bir xil kuch bilan tortilmaganligi va boshqalar ta’sir qiladi. Po’lat lentani komparirlashdagi xatoning masofa o’lchash aniqligiga ko’rsatadigan ta’sirini kamaytirish uchun lenta vaqt-vaqti bilan va aniqlangan xato (±2 mm dan katta bo’lsa) masofani o’lchashda e’tiborga olinishi zarur. Masofani o’lchashda lentaning to’g’ri chiziqdan chetga chiqishi 15 sm dan ziyod bo’lmasligi kerak. Buning uchun po’lat lenta ko’z bilan chamalab yoki teodolit yordamida to’g’ri tortilishi zarur. Lentani komparirlashda va masofani o’lchashda tortish kuchi bir xil bo’lishi uchun dinamometrdan foydalaniladi. Masofani o’lchashda po’lat lentaning gorizontal va vertikal bo’yicha bukilishi 0,1 m dan oshlasligi lozim. O’lchangan masofaning gorizontal proyeksiyasini hisoblashda yo’l qo’yiladigan xatoning salbiy ta’sirini kamaytirish uchun qiyalik burchagini 50’ gacha aniqlikda o’lchash zarur. Katta aniqlik talab etilmaydigan hollarda qiyalik burchagi 2 o dan ortiq bo’lsa, o’lchash natijasiga tegishli tuzatish kiritiladi. 84 100 m va bundan qisqa masofalarni 20 m li po’lat lenta bilan o’lchaganda chiziqning ortib qolgan 20 m dan qisqa qismini po’lat lenta bilan o’lchagan ma’qul. Har qanday o’lchashlarda xato bo’ladi, shuning uchun masofaning to’g’ri yoki noto’g’ri o’lchanganligini bilish hamda o’lchash aniqligini oshirish maqsadida har bir masofa ikki marta (to’g’ri va teskari yo’nalishda yoki ikkita asbob bilan) o’lchab tekshirib ko’riladi. Ikki marta o’lchash natijalarining farqi o’lchash xatosi deb yuritiladi. Turli sharoitlarda masofani po’lat lenta bilan o’lchashdagi nisbiy xato cheki tajriba yo’li bilan belgilangan. O’lchash juda qulay joylar (shosse, trotuar, tekis yo’l va boshqalar) uchun belgilangan chekli nisbiy xato- 1:3000; o’lchash qulay joylar (maysazor, haydalgan yer va boshqalar) uchun 1:2000; o’lchash noqulay joylar (butazor, ariq-zovur va jarliklar bo’lgan joylar, past-baland bo’lgan joylar, tog’ yonbag’rlari va hokazolar) uchun 1:1000. Masofani o’lchashdagi nisbiy xato shu sharoit uchun yo’l qo’yilgan chekli xato nisbiy xatoni √2 ga ko’paytirishdan chiqqan sondan kishik bo’lsa, ya’ni juda qulay sharoitdagi nisbiy xato 1:2000, qulay sharoitdagi nisbiy xato 1:1500, noqulay sharoitda esa 1:700-1:800 bundan ham kichik bo’lsa, masofa to’g’ri o’lchangan hisoblanadi. Masofani bir necha marta o’lchab olingan o’rtacha arifmetik miqdor masofaning haqiqiy uzunligi deb qabul qilinadi. Misol: masofa qulay sharoitda ikki marta o’lchangan deylik. Lentaning taqqoslab tekshirilishini, temperaturani o’zgarishini hamda qiyalikni nazarda tutib kiritilgan tuzatishlarni hisobga olganda birinchi marta o’lchash natijasi D 1 =343,65 m, ikkinchi marta o’lchash natijasi D 2 =343,45 m bo’lgan. Shunda o’lchash xatosi ∆D = 343,65 − 343,45 = 0,20 m bo’ladi. ikki marta o’lchab olingan natijalardan hisoblab chiqarilgan arifmetik miqdor D o’rt = 343,65 + 343,45 2 = 343,55 m Nisbiy xato 85 ∆D D = 0,20 343,55 = 1 1781 Masofani qulay sharoitda o’lchashdagi chekli xato 1:1500 dir. Demak misolimizda o’lchash xatosi yo’l qo’yilgan darajadan cetka chqmagan va o’lchangan masofaning uzunligi 343,55 m ga teng. Yüklə 6,42 Mb. Dostları ilə paylaş:
|