O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta‘lim vazirligi

Nazariy savollar:

1. 
   Hizmatchi so’zlarni yozing va ularning ma‘nosini tushuntiring.
   
2. 
   Til operatori qanday tushuncha?
   
3. 
   Asosiy va tarkibiy operatorlarni ajratib sanab bering.
   
4. 
   Operatorlar qanday tartibda bajariladi?
   
5. 
   Dastur operatorlariga ismlar qanday qo’yiladi va nima uchun qo’yiladi?
   
6. 
   Ism (identifikator) ning BNF formulasini yozing.
   
7. 
   E‘lonlarning vazifasini tushuntiring.
   
8. 
   o’zgaruvchi dasturning qanday ob‘ekti hisoblanadi?
   
9. 
   Funktsiya va protseduraning asosiy farqlarini sharqlang.
   
10. 
    Dastur matnini yozish qoidalarini yozish qoidalarini tushintirib bering.
    
11. 
    Sodda dasturlar tuzing va ularni sharxlang.
    

Mavzu: Pascal tilida oddiy dasturlar tuzilishi.

Chiziqli tuzilmali algoritmlar, ularni dasturlashtirish.

Reja:

1. 
   Dastur matnini yozish qoidalari
   
2. 
   CHiziқli tuzilmali algoritmlar
   
3. 
   Chiziqli tuzilmali algoritmlarni dasturlash
   

Tayanch iboralar: CHiziқli tuzilmali algoritmlar, matn ajratgich, blok-sxema, Program, Var, Begin, read, Writeln, end.


Dastur matnini yozish qoidalari
Har bir algoritmik tilning dastur matnini yozish qoidalari turlicha bo’ladi. Dasturlash tillaridan eng soddasi Beysik tilining ma‘lum versiyalarida, dasturning har bir operatori qat‘iy aniqlangan qator nomerlari orqali yoziladi. Pascal tilida esa, operatorlar ketma-ket yozilib, o’zaro ";" belgisi bilan ajratib boriladi. Bundan tashqari, yozilgan dasturning o’qishga oson va undan foydalanish qulay bo’lishligi uchun dasturda "matnni ajratish" tushunchasidan foydalaniladi (bo’sh joy, qatorni tugashi va izohlar).
Bo’sh joy (probel) grafik tasvirga ega emas belgi bo’lib, qatordagi bo’sh joyni anglatadi. Lekin, bo’sh joy belgisi o’zining sonli kodiga ega va dastur matnidagi boshqa belgilar kabi kompyuterga kiritiladi.
Qator oxiri (tugashi) boshqaruvchi belgi bo’lib, u ham grafik tasvirga ega emas. Ma‘lumki, dastur matnini yozish davomida uni tabiiy ravishda yangi qatorlarga ajratilib yoziladi. Chunki, shu matnni yozmoqchi bo’lgan qog’ozning ham, kompyuter ekranining ham o’lchamlari cheklangan. Dastur matnini alohida qatorlarga ajratmay yozish ham mumkin, lekin bir satrga 256 tadan ortiq belgi sig’maydi. Dastur matnini alohida qatorlarga ajratish, dastur tuzuvchining xohishiga qarab bajariladi. Ma‘lum bir qator tugamay turib, yangi qatorga o’tish uchun "qator oxiri" tugmachasi bosiladi. Bu tugmacha ham o’zining maxsus sonli kodiga ega.
Izoxlar dasturni o’qishga oson bo’lishi, uni qiynalmay tekshirib, yo’l qo’yilgan xatolarni to’g’rilash va dasturda bajarilayotgan ishlarni tushuntirib borish uchun qo’yiladi. Izoxsiz yozilgan dasturni hujjat sifatida qabul qilinmaydi. Muvaffaqiyatli qo’yilgan izoh dasturning va dastur tuzuvchining katta yutug’i hisoblanadi. Izoxlar ixtiyoriy vaqtda dastur matniga kiritilishi yoki olib tashlanishi mumkin. Bu bilan dasturning ishi o’zgarib qolmaydi. Izoxlarni "{" va "}" qavslari ichiga olinib yoziladi.
Dastur "matn ajratgich"laridan foydalanishning quyidagi qoidalariga amal qilish lozim:

• 
  tilning ketma-ket yozilgan ikkita konstruktsiyasi orasiga albatta bo’sh joy yozilishi kerak;
  
• 
  ajratgichlarni xizmatchi so’zlar, sonlar va ismlar orasiga qo’yish maqsadga muvofiq emas.
  

Quyida yuqoridagi qoiadalar asosida yozilgan dasturga doir misol keltirilgan.
Misol. Quyidagi berilgan funktsiyalarning qiymatlarini [a,b] oralig’idagi х=a+ih, lar uchun (n-berilgan son) hisoblash dastursini tuzing: f₁(x)=x²,f₂(x)=3-x, f₃(x)=0,5-sinx
Program P1;
{ f₁(x)=x*x; f₂(x)=3-x; f₃(x)=0.5-sin(x) funktsiyalar qiymatini [a,b] oralig’ida hisoblash dasturi}
const
n=10; {[a,b] oraliqni 10 ta bo’lakchalarga ajratdik}
Var
a,b:real;
i:integer;
x,h,y1,y2,y3:real;
Begin
read(a,b); {[a,b] oraliqni chegaralarini ajratish}
h:=(b-a)/n; x:=a; i:=0; {Boshlang’ich ma‘lumotlar hisoblandi}
Repeat
y1:=x*x;
y2:=3-x;
y3:=0.5-sin(x);
Writeln (x,y1,y2,y3); {Funktsiyalar hisoblanib, natijalar chop etilmoqda}
x:=x+h; i:=i+1;
Until i=n+1
{Hisob ishlari yakunlandi}
end.