169
Iqtisodiyot bilan psixologiyaning o'zaro aloqasi va hamkorligi
ham yangilik bo'lib, ayniqsa, bozor munosabatlariga bosqichma-
bosqich o'tish sharoitida iqtisodiy ong hamda iqtisodiy xulqning o'ziga
xos namoyon bo'lish qonuniyatlarini o'rganishda ikkala fan teg xizmat
qiladi.
Yuqorida ta'kdlangan fan tarmoqlari psixologiyada bevosita uzviy
aloqada rivojlanadigan fanlarning asosiy qismi xolos. Bugungi kunda
har bir fan rivoji uchun inson omilini hisobga olish zarur ekan,
psixologiya o'sha barcha fanlar bilan aloqada va hamkorlikda
rivojlanadi. Bu tibbiyot, qishloq xo'jaligi, kimyo va oziq-ovqat ishlab
chiqarish sanoati, huquq va madaniyatshunoslik kabi o'nlab fan
sohalaridir.
Nazorat uchun savolllar:
1. Umumiy psixologiyaning prеdmеti.
2. Umumiy psixologiyaning ahamiyati.
3. Umumiy psixologiyaning printsiplari.
4. Umumiy psixologiyaning kеlib chiqish tarixi.
5. Psixologiyaning sohalari.
6. Psixologiyaning boshqa fanlar bilan aloqasi
.
FAOLIYATNING PSIXOLOG TAHLILI
T a ya n ch s o' z v a i b o r a l a r :
Faoliyat, o'yin, mehnat, o'qish, ta'lim, motiv, motivasiya,
harakat, hatti-harakat.Malaka, odat, salbiy odatlar, ijobiy
odatlar, harakatning avtomatlashuvi, faoliyat, shaxs.
Extiyojlar faollik manbaidir. Tirik mavjudotlarning atrofdagi olam
bilan xayotiy axamiyatga molik boglanishlar bulishini ta'minlaydigan
faoliyati ularga xos yalpi xususiyat xisoblanadi. Faollik-bu tirik mavjudotda
tashki ta'sirotlarga nisbatan" uz kuchi bilan javob kilish" kobiliyatining
borligidir.
Jonli mavjudotni muayyan tarzda va muayyan yunalishda xarakat
kilishga undaydigan extiyojlar uning faolligi manbai bulib xisoblanadi.
Extiyoj-jonli mavjudotning xayot kechirishning konkret shart-
sharoitlariga uning karamligini ifoda etuvchi va bu shart-
sharoitlarga nisbatan uning faolligini vujudga keltiruvchi xolatidir.
Kishining faolligi extiyojlarning kondirilishi jarayonida namoyon
buladi. Xuddi shu urinda odamning faolligi shakllari bilan xayvonning xatti-
xarakatlari faolligi urtasidagi tafovutlar ayon buladi. Xayvon uz
extiyojlarining ob'yekti bulishi xamda unda ularni egallab olish uchun faol
intilishga da'vat etishi extimoli borligini uzining tabiiy tuzilishiga (tanasining
va a'zolarining tuziligiga, instinktlarining boyligiga) kura bamisoli oldindan
170
bilishi tufayli faollik bilan xarakat kiladi. Xayvonlar extiyojini kondirilishi
jarayoni ularning muxitga yaxshirok moslashuvini ta'minlaydi. Masalan,
kunduz xatti-xarakatining tugma ravishda xosil bulgan programmasi uning
kuruvchilik extiyojlarini kamrab kolmasdan, balki bu extiyojlarni kondirish
ob'yektlari: tugon kuriladigan daraxtlarning navlari, daraxtlarning suvga
yakinligi, "urmon kesish" usullari (kunduzlar daraxtning shoxi aynan suvga
tushishini muljallab, uning suvga karshi tomonini kemiradi) va xokazolar
xam aks etgan buladi.
Shunday kilib, xayvonning extiyojlarida uning faolligi omili sifatida
tabiatdan olingan buyum bevosita ishtirok etadi.
Odamning faolligi va faollikning manbai bulgan insoniy extiyojlar
tamomila boshkacha manzara kasb etadi. Kishining extiyoji uni
tarbiyalash jarayonida, ya'ni kishilik madaniyati olami bilan
yakinlashtirish jarayonida shakllanadi. Tabiatdan olinadigan buyum
shunchaki oddiy ulja, ya'ni fakat biologik ma'noga ega ovkat tarzidagi
buyum bulmay koladi. Odam kurollar yordamida buyumni tarixiy
tarakkiyot maxsuli xisoblanmish xususiy extiyojlariga moslashtirilgan xolda
tubdan uzgartirishga kodirdir. Shuning uchun xam kishining uz
extiyojlarini kondirish jarayoni ijtimoiy tarakkiyot bilan belgilanadigan
faoliyat shaklini egallashning faol, muayyan maksadga yunaltirilgan
jarayoni sifatida aloxida ajralib turadi.
Extiyojlar kondirilishi jarayonida rivojlanib va uzgarib boradi. Ular
xozirgi zamon kishisida uning ajdodlarida bulganiga karaganda
boshkachadir, uning avlodlarida xam boshkacha buladi. Kishining
extiyojlarini tula-tukis kondirish uni xar tomonlama rivojlantirishning eng
muxim shartlaridan biri xisoblanadi, lekin bu yakkayu yagona shart emas,
albatta. Buning ustiga kamolotga erishishning boshka shart-sharoitlari (va
birinchi navbatda mexnat) mavjud bulmasa, uz extiyojlarini osongina
kondirish imkoniyati kishini kupincha inkirozga uchratadi. Mexnat bilan
yunaltirilmaydigan tekinxurlik extiyojlari zid xulk-atvor (ba'zan esa jinoiy
xatti-xarakat)ning manbai bulib kolishi mumkin va ayrim kishilarda
shunday bulmokda.
Extiyojlarning turlari. Kishining extiyojlari xam ijtimoiy, xam shaxsiy
xarakterga egadir. Bu, birinchidan, xatto shunchaki tor ma'nodagi shaxsiy
xarakterga ega bulib tuyuladigan (masalan, ozik-ovkat bilan boglik)
extiyojlarni kondirish uchun xam ijtimoiy mexnat taksimotining maxsulidan
(dasturxonga non seleksiyachilar, agronomlar, traktorchilar, kombaynchilar,
elevatorlarning xodimlari, tegirmonchilar, novvoylar, sotuvchilar va boshka
shu kabi odamlar mexnat gayrat-shijoatlarining moddiylashgan maxsuli
sifatida kelib tushadi) foydalanilishida uz ifodasini topadi. Ikkinchidan, kishi
uz extiyojlarini kondirish uchun mazkur ijtimoiy muxitda tarixan tarkib
topgan vositalar va usullardan foydalanadi xamda muayyan shart-
sharoitlarga extiyoj sezadi. (Bir parcha gushtni iste'mol kilish uchun xech
bulmaganda usha gusht tegishli usulda tayyorlangan bulishi lozim. Kishida
Dostları ilə paylaş: |