O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus



Yüklə 39,9 Kb.
Pdf görüntüsü
səhifə68/104
tarix26.09.2017
ölçüsü39,9 Kb.
#2123
1   ...   64   65   66   67   68   69   70   71   ...   104

 
187 
 
Obru-e'tibor individlararo munosabatlar sistemasida tarkib topadi 
va  guruxning  rivojlanish  darajasiga  boglik  xolda  bir  xil  jamoalarda 
kat'iy  avtoritarizm,  kuchlining  xukuki  tan  olinish  sifatida  afzalligiga 
kura  "xokimiyat  obru-e'tibori"  sifatida  namoyon  bulsa,    boshkalarida, 
ya'ni  yuksak  darajada  uyushgan  guruxlarda  esa  "obru-e'tiborning" 
demokratik  "xokimiyati"  sifatida  yuzaga  chikadi.  Bunda    shaxsiy 
xususiyatlar guruxga xos xususiyat,guruxning xususiyatlari esa shaxs 
xos  xususiyatlar  sifatida  (shaxsning  interindivid  kichik  sistemasi) 
xizmat  kiladi.  Shaxsning    metaindivid  kichik  sistemasi  doirasidagi 
obru-e'tiborlilik-bu    individlarning  axamiyatga  molik  xolatlarda  uzlari 
uchun  axamiyatli  karorlar  kabul  kila  olish  xukukining  boshkalar 
tomonidan tan olinishi, u uz faoliyati bilan kushgan xissaning shaxsga 
tegishli  faoliyatlari  natijasidir.  Yaxshi  rivojlanmagan  guruxlarda  bu 
uning  a'zolari  moslashuvchanligining  natijasi  bulsa,  jamoa  tusidagi 
guruxlarda  jamoaning  uzini  uzi  belgilashi  samarasi  xisoblanadi. 
Shunday  kilib,    jamoadagi  obru-e'tiborlilik-bu  sub'yektning  avvalo 
boshkalarda  (ba'zida  u  uz  obru-etiborining  kay  darajada  ekanligini 
bilmasligi  xam  mumkin)  va  fakat  shu  munosabat  bilan  sub'yektning 
uzida  yuksak  darajada  gavdalanganligi  demakdir.  Nixoyat,  shaxsning 
individ  ichidagi  "bushligi"da-sub'yektning  psixologik  fazilatlari 
kompleksidir:  birinchi  xolda  uzboshimchaligi,  kattikkulligi,  uziga 
ortikcha  bino  kuyishi,  tankidni  yoktirmasligi  bulsa,  boshka  xollarda-
prinsipealligi,  bexad  akilliligi,  xayrixoxligi,  me'yorida  talabchanligi 
(shaxsning interaindivid kichik sistemasi) va xokazolar. 
Shaxsning  metaindivid  kichik  sistemasi  kishining  eng  muxim 
ma'naviy extiyojlaridan biri-shaxs darajasiga kutarilish extiyojini, ya'ni 
uz  faoliyati  bilan  boshka  odamlarning  akliy  va  xissiy  jabxalarida  ular 
uchun  axamiyatga  ega  bulgan  uzgarishlar  yasashiniboshkalardan 
kuprok  darajada  ifoda  etadi.  Bunday  extiyoj  sub'yekt  tomonidan 
anglanilgan  yoki anglanilmagan  bulishi  mumkin,  bir  kishida  u ancha 
terok,boshka birovida esa sekinrok bulishi, uning ruyobga chikarilishi 
boshka  odamlar  uchun  ijobiy  yoki  salbiy  okibatlar  keltrishi  mumkin, 
nixoyat,  bir  kishida  bu  extiyojlarni  kondirish  uchun  vositalar  mavjud 
bulishi  (yuksak  darajada  bilimdonligi,  yoxud  xissiy  olimining  boyligi, 
yoxud turli xildagi kuplab mamlakatlarga egalik, yoxud bexad mardligi 
va  kat'iyligi,  yoxud  ana  shu  fazilatlarning  xajmi  evaziga)  mumkin, 
boshkasida esa bunday vositalar ancha cheklangan buladi. 
Shaxsning  faolligi  va  uning  xayotiy  pozitsiyasi.  Kishining 
tevarak-atrofda munosabat, birgalikda faoliyat va ijodiy ish jarayonida 
namoyon  buladigan  ijtimoiy  axamiyatga  molik  uzgarishlar  kilish 
layokati  shaxsning  faolligi  sifatida  tushuniladi.  Shaxs  faolligini  ancha 
umumiy  tarzdagi,  birikma  xolidagi  ta'rifi    uning  goyaviy 
prinsipialligida,  uz  nuktai  nazarini  izchil  ximoya  kila  borishida,  suzi 
bilan  ishining  birligida  ifodalanadigan  faol  xayotiy  pozisiyasining 


 
188 
bildiradi.  Jamiyatda  faol  xayotiy  pozisiya  ijtimoiy  burchga  nisbatan 
ongli  munosabatda  bulishni,  grajdanlikni,  jamoachilikni,  faoliyatga 
nisbatan  ijodiy  munosabatda  bulishni,  ilmiy  dunyokarashga 
tayanadigan  e'tikodni,  ijtimoiy-axlokiy  koidalarning  buzilishiga 
murosasizlikni takozo etadi. 
 
Ijtimoiy  foydali  faoliyatda  me'yoridan  ortikcha    deb    atalmish  
faollik  kishilarga  xos  faol  xayotiy    pozisiya  turishning  eng  muxim 
kurinishlaridan  biri  xisoblanadi.  Me'yoridan  ortikcha  faollik-shaxs 
faolligining xali birinchi kommunistik shanbalik uchun va keyinchalik 
mexnat  zarbdorlari  uchun,  staxanovchilik  xarakati,  kommunistik 
mexnat  brigadalari  va  shu  kabilarga  xos  xolda  namoyon  bulishining 
sosialistik  jamiyatda  ruy  bera
digan  turidar
.  Me'yoridan  ortikcha  faolik 
muayyan  shaxs  uchun  kat'iyan  majburiy  bulmagan,  lekin  sosialistik 
jamiyatning oliy maksadlariga va kadriyatlariga mos keladigan faoliyat 
kursatilishini  takozo  etadi.  Xech  kim  ishchiga  mexnat  xukuki  tartib-
koidalariga  binoan  uzining    kunlik  topshirigidan  oshirib  yuborish, 
kelgusi yil xisobiga ishlash,fakat uz normasini emas, balki  sexda uzi bilan birga 
ishlagan  va  Vatani  ximoya  kilish  chogida  mardlarcha  xalok  bulgan  urtogining 
normasining  xam  bajarish,  uz  jamgarmalarining  Tinchlik  fondiga,  yodgorlik 
urnatish  uchun  xadya  kilish  kabi  talablarni  kuymaydi.  Bularning  xammasi 
me'yoridan  ortikcha  faollik  tufayli  yuz  beradi.  Shaxs  me'yoridan  ortikcha  faollik 
kursatgan  xolda  uzining  ijtimoiy  orzu-istaklari  sari  olga  kadam  tashlaydi.  Shu 
asnoda pedagog me'yoridan ortikcha faollikni uning xujakursin uchun namoyish 
kilinadigan turidan farklay bilishi kerak. Uzi uchun majburiy bulgan, ya'ni koida  
tarzidagi  faollik  ukishda,  mexnat  tayyorgarligi  va  xokazo  yetarli  darajada  faollik 
kursatmasdan, ba'zi xollarda xammaning kuz ungida "me'yoridan ortikcha" faolligi 
xakida tasavvur xosil kilish uchun urinadi. Jumladan, u devoriy gazeta chikarishni 
uz zimmasiga olayotib, extimol, bu bilan uzining butun kollektivga ma'lum bulib 
kolayotgan faoliyatsizligini yashirishga uringan bulishi xam mumkin. Me'yoridan 
ortikcha  faollik  me'yoridagi  (normativ)  faollikdan  xoli  va  undan  tashkarida  yuz 
berishi mumkin emas. 
 
Shaxsning  moslashuvchanlikka  xam,  xulk  atvorning  salbiy 
(nokonformliligi)  turiga  xam  zid  bulgan  jamoa  tarzida  uzini-uzi 
belgilashi xam uning faol xayotini pozisiyasidan dalolat beradi. 
 
Yosh  yigit  va  kizlarda  faol  xayotiy  pozisiyaning  shakllantirish 
axlokiy tarbiyaning eng muxim vazifalaridan biridir. 
 
Shaxs va uning faolligi tugrisidagi garb nazariyalarining tankidiy 
taxlili.  Xozirgi  paytda  garb  psixologiyasida  shaxsni  tadkik  kilish  va 
tushunish  borasida  "insonparvarlik  psixologiyasi"  deb  atalmish 
psixologiya  vakillarining  psixoanalitik  nazariyalari  va  karashlari 
(shaxsning  ekzistensialist  nazariyalari)  eng  nufuzli  yunalishlar  bulib 
xisoblanadi. 
 
Asrimiz boshlaridayok venalik psixiator va psixolog Z.Freyd kishi 
shaxsi  faolligi  manbai va  xarakterining  uzicha  talkinini  tavsiya  kilgan 


Yüklə 39,9 Kb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   64   65   66   67   68   69   70   71   ...   104




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©genderi.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

    Ana səhifə