182
Psixologiyada individ tomonidan amaliy faoliyat va munosabat
jarayonida xosil kilinadigan xamda ijtimoiy munosabatlarning
individga ta'sir utkazish darajasi va sifatini belgilaydigan sistemali
tarzdagi sosial fazilat shaxs tushunchasi bilan ifoda etiladi.
Individning aloxida sosial fazilati sifatidagi shaxsning uzi nima?
Eng avvalo, agar biz shaxs individning fazilati ekanligini tan oladigan
bulsak, bu bilan biz individ va shaxsning birligini tasdiklagan va ayni
paytda bu tushunchalarning bir-biriga uxshashligini inkor etgan
bulamiz (misol uchun, yoruglikni sezuvchanlik fotoplenkaning
xususiyati xisoblanadi, lekin fotoplenka-bu yoruglikni sezuvchanlik,
yoki
yoruglikni
sezuvchanlik-bu
fotoplenka
degan
ma'noni
anglatmaydi). "Shaxs va individ" tushunchalarining bir-biriga
uxshashligini barcha yetakchi sovet psixologlari - B.G.Ananyev,
A.N.Leontyev, B.F.Lomov, S.L.Rubinshteyn va boshkalar inkor
etishadi.
Shaxs individlararo munosabatlar sub'yektidir. "Individ" va
"shaxs" tushunchalarining bir-biriga mos kelmasligi va aynan uxshash
emasligi faktidan shu narsa ayonki, shaxs tushunchasi birgalikdagi
faoliyatning xar bir ishtirokchisi uchun ushbu faoliyatning mazmuni,
kadriyatlari va moxiyati orkali namoyon buladigan shaxslararo
barkaror boglanishlar sistemasidagina anglanilishi mumkin. Bunday
shaxslararo alokalar realdir, lekin ular tabiatan "gayrixissiy"dir. Ular
jamoaga kiradigan odamlarning konkret individual xususiyatlari va
xatti-xarakatlaridan namoyon buladi, lekin ularning sababchisi bula
olmaydi. Ular xar bir individlararo alokalar sistemasida va undan
kengrok mikyosda-ijtimoiy munosabatlar sistemasida egallaydigan
aloxida mavkeini belgilab beradigan ana shu shaxsiy xislatlarini
namoyon kiladigan gurux shaklidagi sha faoliyatning aloxida fazilatini
tashkil etadi.
Shaxs va individuallik. Xar bir kishining shaxsi uning
individualligi vujudga keltiradigan xislatlar va fazilatlarning fakat unga
xos birikuvidan tarkibtopgandir. Individuallik-kishining uziga xosligini,
uning boshka odamlardan farkini aks ettiruvchi psixologik fazilatlar
birikmasidir. Individuallik temperament va xarakter xususiyatlarda,
odatlarda, ustun darajadagi kizikishlarda, bilish jarayonlariga oid
fazilatlar (idrok, xotira, tafakkur, tasavvur) da kobiliyatlarda,
faoliyatning shaxsga xos uslubda va xokazolarda namoyon buladi. Zikr
etilgan psixologik xususiyatlarning bir xildagi birikmasini uzida
mujassamlashtirilgan odam yuk-inson shaxsi uz individualligi
jixatidan betakrordir.
Shunday kilib individuallik inson shaxsiga xos fazilatlarning fakat
bitta
jixati bulib xisoblanadi, xolos!
Individuallik bilan shaxsning tuzilishi urtasidagi uzaro bogliklik.
"Shaxs va individuallik" tushunchalari kanchalik darajada