O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus


T a ya n ch     s o' z     v a     i b o r a l a r



Yüklə 39,9 Kb.
Pdf görüntüsü
səhifə65/104
tarix26.09.2017
ölçüsü39,9 Kb.
#2123
1   ...   61   62   63   64   65   66   67   68   ...   104

 
181 
T a ya n ch     s o' z     v a     i b o r a l a r : 
 
Shaxs,  individ,  individuallik,  faollik,  faoliyat,  motiv, 
qiziqishlar,  shaxsning  shakllanishida  ta'sir  qiluvchi  omillar, 
shaxs sifatlari. 
 
Individ  va  shaxs.    Odam  dunyoga  odam  bulib  keladi.  Bu  ta'kid 
yuzaki  karagandagina  isbot  talab  kilmaydigan  xakikat  bulib  va 
takrorlanaverib  siykasi  chikib  ketgan  iborat  bulib  tuyuladi.  Gap 
shundaki,  bu  urinda  xususan  insoniy  belgilar  va  fazilatlarning 
rivojlanishi  uchun  tabiiy  shart-sharoitlar  paydo  bulishi  genetik 
jixatdan  oldindan  belgilab  kuyilganligi  ta'kidlanadi.  Dunyoga 
kelayotgan    chakalokning  gavda  tuzilishi  unda  tik  yurish  uchun 
imkoniyatning  mavjudligini  takozo  etsa,  miyasining  tuzilishi  akli-
xushining  rivojlanishi  uchun  imkoniyat  tugdiradi,  kullarining  shakl-
shamoyili  mexnat  kurollaridan  foydalanish  istikbolining  mavjudligini 
kursatadi va xokazo. Bular bilan chakalok uz imkoniyatlari yigindisiga 
binoan odam xar kanday xolatda xam bu xildagi fazilatlar yigindisining 
soxibiga  aylana  olmaydigan  xayvon  bolasidan  fark  kiladi.  Shunday 
kilib, yukorida aytilganlar orkali chakalokning inson zotiga mansubligi 
tasdiklanadi va fakat individ tushunchasida kayd etiladi (bundan farkli 
ularok,  xayvon  bolasi  dunyoga  kelishi  bilanok  va  xayotning  oxiiga 
kadar  jonzot  deb  yuritiladi).  "Individ"  tushunchasida  kishining  nasl-
nasabi  xam  mujassamlashgandir.  Yangi  tugilgan  chakalokni  xam, 
katta yoshdagi odamni xam, mutafakkirni xam, akli zaif ovsarni xam, 
yovvoyilik  boskichidagi  kabilaning  vakilini  xam,  madaniyatli 
mamlakatda  yashayotgan  yuksak  bilimli  kishini  xam  individ  deb 
xisoblash mumkin. 
 
Shunday  kilib,  konkret  individ  deb  ataganda  biz  juda  kup 
narsalarni  aytgan  bulamiz.  Aslini  olganda,  bu  bilan  uning 
potensialravishda inson ekanligi aytilgandir. Uning bundan keyingi va 
xatto  juda  xam  umumiy  tarzdagi  ta'rifi  fazilatlarini  bayon  etilishi  va 
izoxlanishini  takozo  kiladi.  Bunday  fazilatlarsiz  u  fakat  boshkalarga 
uxshamaydigan  emas,  balki  ular  kabi  xarakat  kilmaydigan, 
fikrlamaydigan,  iztirob  xam  chekmaydigan,  jamiyat  a'zosi  sifatida, 
tarixiy  jarayonning  ishtirokchisi  sifatida  sosial  alokalarga  jalb  xam 
etilmagan real kii emas, balki demografik ma'lumotnomalardagi jonsiz 
birlik xolida koladi, xolos. Individ sifatida dunyoga kelgan kishi aloxida 
sosial  fazilat  kashf  etadi,  shaxs  bulib  yetishadi.  Individ  xali 
bolaligidayok tarixan tarkib topgan ijtimoiy munosabatlar sistemasiga 
jalb  etiladi.  U  bu  sistemani  allakachon  tayyor  xolda  uchratadi. 
Kishining  jamiyatdagi  bundan  keyingi  rivojlanishi  munosabatlarning 
shu kadar chigalliklarini vujudga keltiradiki, bu xol uni shaxs sifatida 
shakllantiradi. 


 
182 
 
Psixologiyada  individ  tomonidan  amaliy  faoliyat  va  munosabat 
jarayonida  xosil  kilinadigan  xamda  ijtimoiy  munosabatlarning 
individga  ta'sir  utkazish  darajasi  va  sifatini  belgilaydigan  sistemali 
tarzdagi sosial fazilat shaxs tushunchasi bilan ifoda etiladi. 
 
Individning  aloxida  sosial  fazilati  sifatidagi  shaxsning  uzi  nima? 
Eng  avvalo,  agar  biz  shaxs  individning  fazilati  ekanligini  tan  oladigan 
bulsak, bu bilan biz individ va shaxsning birligini tasdiklagan va ayni 
paytda  bu  tushunchalarning  bir-biriga  uxshashligini  inkor  etgan 
bulamiz  (misol  uchun,  yoruglikni  sezuvchanlik    fotoplenkaning 
xususiyati  xisoblanadi,  lekin  fotoplenka-bu  yoruglikni  sezuvchanlik, 
yoki 
yoruglikni 
sezuvchanlik-bu 
fotoplenka 
degan 
ma'noni 
anglatmaydi).  "Shaxs  va  individ"  tushunchalarining  bir-biriga 
uxshashligini  barcha  yetakchi  sovet  psixologlari  -  B.G.Ananyev, 
A.N.Leontyev,  B.F.Lomov,  S.L.Rubinshteyn  va  boshkalar  inkor 
etishadi. 
 
Shaxs  individlararo  munosabatlar  sub'yektidir.  "Individ"  va 
"shaxs" tushunchalarining bir-biriga mos kelmasligi va aynan uxshash 
emasligi  faktidan  shu  narsa  ayonki,  shaxs  tushunchasi  birgalikdagi 
faoliyatning  xar  bir  ishtirokchisi  uchun  ushbu  faoliyatning  mazmuni, 
kadriyatlari  va  moxiyati  orkali  namoyon  buladigan  shaxslararo 
barkaror  boglanishlar  sistemasidagina  anglanilishi  mumkin.  Bunday 
shaxslararo  alokalar  realdir,  lekin  ular  tabiatan  "gayrixissiy"dir.  Ular 
jamoaga  kiradigan  odamlarning  konkret  individual  xususiyatlari  va 
xatti-xarakatlaridan  namoyon  buladi,  lekin  ularning  sababchisi  bula 
olmaydi.  Ular  xar  bir  individlararo  alokalar  sistemasida  va  undan 
kengrok  mikyosda-ijtimoiy  munosabatlar  sistemasida  egallaydigan 
aloxida  mavkeini  belgilab  beradigan  ana  shu  shaxsiy  xislatlarini 
namoyon kiladigan gurux shaklidagi sha faoliyatning aloxida fazilatini 
tashkil etadi. 
 
Shaxs  va  individuallik.  Xar  bir  kishining  shaxsi  uning 
individualligi vujudga keltiradigan xislatlar va fazilatlarning fakat unga 
xos birikuvidan tarkibtopgandir. Individuallik-kishining uziga xosligini, 
uning  boshka  odamlardan  farkini  aks  ettiruvchi  psixologik  fazilatlar 
birikmasidir.  Individuallik  temperament  va  xarakter  xususiyatlarda, 
odatlarda,  ustun  darajadagi  kizikishlarda,  bilish  jarayonlariga  oid 
fazilatlar  (idrok,  xotira,  tafakkur,  tasavvur)  da  kobiliyatlarda, 
faoliyatning shaxsga xos uslubda va xokazolarda namoyon buladi. Zikr 
etilgan  psixologik  xususiyatlarning  bir  xildagi  birikmasini  uzida 
mujassamlashtirilgan  odam  yuk-inson  shaxsi  uz  individualligi 
jixatidan betakrordir. 
Shunday kilib individuallik inson shaxsiga xos fazilatlarning fakat 
bitta jixati bulib xisoblanadi, xolos! 
Individuallik  bilan  shaxsning  tuzilishi  urtasidagi  uzaro  bogliklik. 
 
"Shaxs  va  individuallik"  tushunchalari  kanchalik  darajada 


Yüklə 39,9 Kb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   61   62   63   64   65   66   67   68   ...   104




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©genderi.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

    Ana səhifə