180
va sosial jixatdan birgalikda xarakat kilish bola tugilganidan sung ma'lum
bir vakt utgach paydo buladi va rivojlana boshlaydi. Buning ustiga xulk-
atvorning xar kanday shakli va faoliyatining xar bir turi uzining paydo
buladigan muayyan davrlariga shakllanish sub'yektlariga va uzining kayta
kurilish xamda murakkablashish boskichlariga ega buladi. Ularning
xammasi bolaning rivojlanish faktlari xisoblanadi, bu faktlar esa undagi
muayyan tugma asos va nasliy programmalar bilan, organizmning
rivojlanishi va anatomik-fiziologik jixatdan yetilishi, uning oliy nerv faoliyati
funksional mexanizmlarining shakllanishi vamurakkablasha borishi bilan
boglik buladi.
Ta'lim
kishining
xarakatlari
muayyan
bilimlar,
malakalar,
kunikmalarni uzlashtirib olishga karatilgan ongli maksad bilan idora
kilingan joydagina yuz beradi.
Bundan kurinib turibdiki, ta'lim-uziga xos insoniy faoliyatdir.
Xayvonlarda esa fakat urganish bulishi mumkin. Lekin odamda xam fakat u
uz xatti-xarakatlarini anglabetilgan yuksak xayoliy maksadga (idealga) kura
yunaltirish layokatiga ega bulgandagina ta'lim faoliyati yuz berishi mumkin.
Bunday layokatning yetarli darajadagi rivojlanishiga fakat olti-yetti yoshga
chikkan paytga kelib, faoliyatning oldingi turlari-uyin, nutk, amaliy xulk-
atvor va shu kabilar negizida shakllana borgan xolda erishiladi. Ukuv
faoliyatini shakllantirishning eng birinchi asosiy sharti-boladamuayyan
bilimlarni, kunikma va malakalarni uzlashtirish uchun anglanilgan motivlar
tugilishi xisoblanadi.
Mehnat. Mexnat-bu ma'lum bir ijtimoiy foydali (yoki xech bulmaganda
jamiyat tomonidan iste'mol kilinadigan) moddiy yoki ma'naviy maxsulotni
ishlab chikarishga yunaltirilgan faoliyat demakdir. Mexnat faoliyati-
kishining eng yetakchi, asosiy faoliyatidir. Insoniyat agar mexnat kilishni
tuxtadigan bulsa, u (tur sifatida) uz xayot-mamotini tugallagan bular edi.
Shuning uchun xam mexnat faoliyati kishining xayot kechirishini, boshka
turlar ustidan galaba kozonishini xamda tabiat kuchlari va moddalaridan
foydalanishini ta'min etadigan uziga xos turga oid xulk-atvori deb
xisoblanishi mumkin.
Nazorat uchun savollar:
1. Faoliyat haqida umumiy tushuncha.
2. Motiv haqida tushuncha.
3. Faoliyatning inson psixik taraqqiyotiga ta'siri.
4. Faoliyat turlari haqida.
5. Malakaning tuzilishi.
6. Faoliyat o’zlashtirilishi va mashqlar.
7. Malakalarning o’zaro ta'siri.
8. Faoliyatning shakllanishi.
SHAXS PSIXOLOGIYASI