O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus



Yüklə 39,9 Kb.
Pdf görüntüsü
səhifə66/104
tarix26.09.2017
ölçüsü39,9 Kb.
#2123
1   ...   62   63   64   65   66   67   68   69   ...   104

 
183 
birlikdan  iborat  bulganiga  karamay,  bir-biriga  mos  kelmasligining  uzi 
xam  shaxsning  tuzilishini  kishining  individual-psixologik  xislatlari  va 
fazilatlaridan  tarkib  topadigan  allakanday  shakl  sifatida  tasavvur 
kilish imkoniyatini bermaydi. "Shaxs" va  "individuallik" tushunchalari 
(xuddi  "individ"  va  "shaxs"  tushunchalari  singari)  aynan  bir-biriga 
uxshaydi, deb tan olinadigan va shaxsga tabiat ijtimoiy munosabatlar 
sub'yekti  sifatida,  individning  sitemasi  tarzidagi  sosial  fazilat  sifatida 
karaladigan  Garb  psixologiya  fanining  nomarksistik  yunalishlarida 
shaxs  bilan  individuallikning  strukturasi  (ya'ni  tuzilishi,  tashkil 
topishi)  bir-biriga  tamomila  mosligi  tan  olinadi.  Bunday  psixologik 
maktablar  va  yunalishlarning  vakillari  individuallikning  tuzilishi  anik 
ta'riflab berilsa bas, bu kishining shaxsini tulaligicha uz ichiga oladi va 
ta'riflab  beradi,  degan  nuktai  nazarni    ilgari  surishadi.  Jumladan, 
psixologlar  maxsus  shaxsiy  suroknomalarni  kullashadi  (bular 
sinaluvchining  uziga,  uzining  individual-shaxsiy  fazilatlariga  uzi  baxo 
berishini  taklif  etadigan  savollardan  tashkil  topgan  uziga  xos 
anketalardir).  Ulardagi  javoblar  mazmunini  taxlil  kilgan  va  surok 
natijalarini  matematik  amallar  vositasida  kayta  ishlagan  xolda 
tadkikotchi  biron  bir  xislatning  (tipning)  ana  shu  xislatga  mos 
keladigan darajasida namoyon bulishining sonlar bilan ifodalanadigan 
belgisiga  ega  buladi.  Lekin  bunday  metodlr  yordamida  nari  borsa 
kishining  individualligi  tavsiflanishini  tasavvur  kilish  mumkin.  Birok 
kishi  jalb  etilgan  ijtimoiy  munosabatlarning  "yaxlit  birligida"  shaxsni 
xar tomonlama tavsiflab bulmaydi. 
 
Xakikatda esa, agar shaxs xamisha uzining konkret sosial muxiti 
bilan  "xakikiy  munosabatlari"  sub'yekti  sifatida  namoyon  bulishi 
inobatga  olinadigan  bulsa,  "shaxsning  tuzilishiga  konkret  sosial 
guruxlar  va  jamoalar  faoliyati  va  munosabatida  tarkib  topadigan  ana 
shu  "xakikiy  munosabatlar"  va  alokalar  mukarrar  tarzda  kiritilishi 
shart.  Suroknomalar  esa  kishining  uziga  xali  shakllanib  bulmagan 
sosial muxit sharoitidagi, "umuman mavxum muxitda"gi xolati buyicha 
beradigan  baxosiga  muljallangandir.  Shaxsning  individlararo  real 
munosabatlaridan  iborat  jixatini  suroknomalarda  aks  ettirib  va 
aniklab  bulmaydi.  aytib  utilganidek,  suroknomalar  shaxsning 
tuzilishiga umumiy ta'rif berish xukukiga da'vogarlik kilar ekan, aslida 
individuallikni tavsiflashga, individuallik xislatlarining uning bir asosiy 
belgilari  (omillari)  atrofida  tashkil  bulishi  prinsiplarini  topishga 
urinishlar  bilan  cheklanadi.  Majoziy  ma'noda  aytganda  individual-
psixologik  xislatlarning  keng  "kolleksiyasi"  yorliklar  takiladigan 
("shizotimiya-siklotimiya"  "introversiya-ekstroversiya",  "xissiyotlilik-
vazminlik" va xokazo) bir kancha "vitrinalarda" joylashtiriladi. 
 
Jumladan,  psixologiyada  individuallikning  kupgina  xislatlari-
moslashuvchanlik,  tajovuzkorlik,  mayillik  darajasi,  tashvishlanish  va 
shular kabilar aniklangandir. Bular jumlani individning uziga xosligini 


 
184 
kursatadi.  Bu    psixologik  xodisalar  uz  moxiyatiga  kura  uzaro 
munosabatda  bulib,  oshkor  yoki  oshkora  bulmagan  xolda  allakanday 
muxitning  mavjudligini  takozo  etadi.  Shaxs  aynan  ana  shunday  
muxitga  nisbatan  moslashuvchanlik,  tajovuzkorlik  tashvishlanish  va 
xokazolarni  namoyon  kiladi.  Bordiyu,  agar  odamlarning  individual 
fazilatlari bu tadkikotlarda izchil, uzgaruvchan, rang-barang mazmunli 
tarzda  namoyon  bulsa,  u  xolda  sosial  muxit  uzgarmaydigan, 
shakllanmagan  (amorf),  mazmunsiz,  "umuman  muxit"  sifatida 
tasavvur  kilinadi.  Sosial    muxitning  "shaxs-muxit"dan  iborat  uzaro 
munosabatiga  kiyosan  as'ana  bulib  kolgan  mexanistik  tarzda  talkin 
kilinishi  muxitni  yo  faol  shaxsning  uz  kuch-gayratlarini  ishga 
soladigan  maydon  sifatida,  yoxud  gurux  tarzida  shaxsga  tazyik  
kursatuvchi kuch sifatida izoxlaydi. Shaxsning va uni kurshab turgan 
sosial  muxitning  uzaro  birgalikdagi  xarakatining  faol  xususiyati 
tugrisidagi  tasavvur  garb  fanida  na  shaxs  psixologiyasining  nazariy 
kismlari  tukimalariga  va  na  shaxsiy  tadkik  etishning  psixologik 
metodlariga kiritilmagandir. 
 
Boshka  tadkikotlarda  kishi  individualligining  ekstrapunitivligi 
(uzining xususiy muvaffakiyatsizliklari uchun aybni boshka odamlarga 
agdarish  mayli)  kabi  belgisi  yaxshi  jamoa  a'zosining  fe'l-atvoriga  xos 
bulish-bulmasligi,  ya'ni  bu  uning  shaxsida  mukarrar  namoyon  blish-
bulmasligi aniklandi. Oldiniga shaxs testi yordamijda ekstrapunitivligi 
yakkol  sezilib  turgan  sportchilar  (sportning  uynaladigan  turlariga  oid 
komandalarning  a'zolari  ular  juda  xam  kupchilik  edi)  guruxi 
aniklanadi.  Individuallikning  ushbu  belgisi  ular  uchun  yetakchi 
xisoblanmish  sport  faoliyatida  ularning  shaxsiga  oid  fazilatlarni  anik 
kursatib beradigandek tuyuladi. Xakikatda esa sportchilarning yaxshi 
uyushgan 
guruxlarida 
(xakikiy 
jamoalarda), 
shaxsiy 
test 
ma'lumotlariga binoan ekstrapunitiv shaxslar uz komandasi a'zolariga 
nisbatan  jamoaning  aynan  bir  xil  bulib  kolishiga  karatilgan 
munosabatda  bula  boshlashibdi  (11.6.ga  karang),  ya'ni  shaxsning 
ekatrapunitiv  belgisiga  tomomila  karama-karshi  fazilatni  namoyon 
kilishibdi.  
 
Shunday  kilib,  inson  shaxsining  tuzilishi  individuallikning 
tuzilishiga karaganda keng ekanligi shubxasizdir. Shu boisdan bunga, 
birinchi  navbatda,  uning  individualligini  kursatadigan  va  fakat 
extirosda,  ichki  kiyofada,  kobiliyatlarda  va  xokazolarda  ancha  keng 
ifodalanadigan  fazilatlari  va  umumiy  tuzilishigina  emas,  balki 
shaxsning  rivojlanish  darajasi  xai  xil  bulgan  guruxlarda,  ana  shu 
gurux  uchun  yetakchi  xisoblangan  faoliyat  orkali  ifodalanadigan 
individlararo  munosabatlarda  uzini  namoyon  etishni  xam  kushish 
shart. 
 
Shaxsning  tuzilishdagi  biologik  va  ijtimoiy  omillar.    Inson 
shaxs tuzilishida biologik (tabiiy) va ijtimoiy omilllarning uzaro nisbati 


Yüklə 39,9 Kb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   62   63   64   65   66   67   68   69   ...   104




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©genderi.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

    Ana səhifə