O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta ta`lim vazirligi o‘zbekiston respublikasi sog‘liqni saqlash vazirligi

Halqasimon topologiya – bu topologiya asosida qurilgan tarmoqlarda, ma’lumotlarhalqa bo’ylab odatda bir tomonga yo’nalgan holda o’zatiladi. Agar kompyuter ma’lumotunga yo’naltirilgan ekanligini aniqlasa, ularni o’z xotirasiga ko’chirib oladi. Token Ring va FDDI kabi lokal kompyuter tarmoqlari texnologiyalari halqasimon topologiya asosida qurilgan edi.
Aralash topologiya. Odatda uncha katta bo’lmagan tarmoqlar topologiyasi – umumiy shina, halqa yoki yuldo’zli kabi tipik topologiyalardan biri ko’rinishida bo’ladi. Katta tarmoqlardagi kompyuterlarni birlashtirishda ixtiyoriy ko’rinishdagi bog’lanishlar yo’zaga kelishi mumkin. Ammo bunda ham tarmoqlarning Shunday qismlarini ko’rsatish mumkin bo’ladiki, ya’nitarmoq osti tarmoqlari, yuqorida ko’rib o’tilgan topologiyalardan biriga o’xshash bo’ladi. Shuning uchun bunday tarmoqlar aralash topologiyali tarmoqlar deb ataladi.

10.4-§. Internet.

Internet – kompyuterlar butunjaxon axborot tarmog’i. Internet - dunyodagi eng katta xar- xil turdagi tarmoqlar majmui. Internet tarmogi 1969 yildan boshlanadi. AKSH da ARPANET deb nomlangan 1 – xalqaro tarmoq bulib, u harbiylar urtasidagi aloqa va boshkaruvni amalga oshirish uchun yaratilgan. 70 chi yillarning urtalariga kelib ARPANET da o’zaro mustakil tarmoqlar bilan boglana oluvchi standart o’zatish ishlab chikildi. Bu standartlarga asoslangan holda ikkita goya amalga oshirildi. Birinchi goyaning moxiyati Shundaki istalgan kompyuterdoim axborotni o’zatish uchun alternativ marshrutga ega bo’lishi kerak ,zero birgina komp`yuterni tartibdan chetga chiqishi butun tarmoqning o’zilishiga sabab bo’lishi mumkin. Ikkinchi goya Shundan iboratki, qancha mikdorda axborot o’zatilmasin ,u ma‘lum mikdorda qismlarga ajratiladi va unda yuborilayotgan manzil kursatiladi , yuborayotgan manzil kursatiladi va xar bir qism nomerlanadi. Keyin qismlar daxlsiz holda tarmoq buylab o’zatiladi, ular turli marshrutlarda yuborilishi mumkin. Barcha axborot qismlari belgilangan manzilga o’zatilgach, rakamlanishga keladi. Butun ma’lumottiklanadi. Qismlar butunligi tekshiriladi .Agar bu jarayon davomida axborot qismiga zarar etgan bulsa, kabul sistemasi butun sistemani emas, kerakli axborot qismlarini kayta yuborishni suraydi. Axborot o’zatishning bu modeli paketlar kommutatsiyasi deyiladi. Telefon tarmoqlarini takkoslash uchun kanallar kommutatsiyasi deb ataluvchi model qo’llaniladi. Bu siz va sizning abonentingiz urtasidagi aloqa boshlangach doimiy aloqa urnatiladi va sizdan boshka xech kim sizning mulokatingiz davrida ,boshka xech kim tomonidan foydalanmaydigan aloqa kanali urnatilishini va suxbat tugaguncha kadar saklanishini anglatadi. Aynan Shu TCP/IP deb nomlangan standartlar mavjud tarmoqlar yordamida global kompyutertarmogini yaratish uchun asos bo’lgan.internetning keyingi rivojlanish boskichi AKSH da oliy ma’lumotuchun NSFALET deb ataluvchi infra strukturasining yaratilishi(1985 - 1988) aloqaning tezkor magistral kanallari tarmogini yaratadi va universitet o’z foydalanuvchilarining tarmogi dasturini kodlash sharti bilan unga butun Amerika universitetini uladi. Internetning chinakam rang - barangligi 1992 yilda YAngi butunjaxon urgimchak turi deb nomlangan yangi xizmatlarni yo’zaga kelishi bilan boshlanadi. (World Wide Web) – xar bir foydalanuvchiga internetga o’z axborotini kutilmagan xolatda kiritish va uni juda tez fursatda ommaga tarkatish imkonini beradi. Internetning asosiy resurslarini kuramiz. Internetning eng mashxur xizmati WWW sanalib, u o’zida juda kuplab multimediya xujjatlarini jamlagan. Internetning navbatdagi resursi FTP bulib, u barcha fayllar ombori va tizimi sanaladi. Internetning eski resursi E – mail dir. E – mail elektron xatlar tizimidir. Tarmoqdagi munozaralarni ta‘minlash borasida yangiliklar guruxi deb nomlanuvchi global holda tarkalgan tizim belgilangan. Ana Shu tizimlardan eng mashxuri Usenet yangiliklar guruxidir. Internet xizmati yiroklashtirilgan kompyutertarmogi bilan boglanish , xamda uning resurslaridan foydalanish imkonini beradi.gan tizim bu – Telnet dir. Nixoyat internetda IRC (chat) sistemasi bor. Shu tugmalar yordamida jonli mulokotga kirishish mumkin. IRC – bu jonli mulokotda buluvchi va foydalanuvchi klaviatura orkali Internet rejasidan foydalanish imkonini beradi. Internet yordamida malakali xabarlarni olish va internetdan bizni kiziktirgan mavzularni topib munozaralar olib borish imkoni mavjud. Internetda kerakli bo’lgan qo’llanmalar mavjud. Bundan tashqari kata firma egalari Internet orkali ish taklif kilshlari mumkin. Bundan tashqari Biron - bir tashkilotda yaxshi ishga joylashishga erishish uchun xabarlar olish mumkin. Agar siz xoxlasangiz o’zingiz xakkingizda chet el mamlakatlari firma va idoralariga o’z ma’lumotberib tanishtirishingiz mumkin. Internetdan juda samarali foydalanish mumkin. 1 chidan siz Internet orkali o’zingizga kerakli qo’llanmalar yoki sizni kiziktirgan, siz kidirgan ukuv ma’lumotolish mumkin. e`tiboringizni WWW sayt kidiruv dasturiga karatamiz. Siz u erdan o’zingizni kiziktirgan forum, konferentsiyalar MA’LUMOTLARi Bilan tanishishingiz yoki o’zingizni biron - bir yunalishda malakangizni oshirishingiz mumkin. Yangi texnologiyalarning chiqishi ularning rivojlanishi, o’z bilim saviyangizni yanada kuchaytirishni talab qiladi. Internet orkali katta – katta tajribali mutaxasislar bilan axborot almashib biznes soxasida, bank soxasida kerak bo’lgan rejalar, maslaxatli ma’lumotlarolish mumkin va bir qancha bizrnes rejalarni o’tkazish mumkin. Nixoyat siz Internet dukonlari yoki Internet on –line tizimi orkali barcha kerakli narsalarni xarid qilishingiz mumkin. Internet orkali o’zingizga mulokotdosh topishingiz, tanishishingiz, xat orkali mulokot qilishingiz, u bilan dustlashishingiz mumkin. Fayllar kutubxonasida ulkan miqyosidagi kompyuter o’yinlari mavjud .Siz bu o’yinlarni o’z kompyuteringizga tekin yozib olishingiz mumkin. Zamonaviy Push – texnologiyalaridan foydalanib sizning komp`yuteringiz ishchi stoliga doimiy ravishda yangiliklarni tugridan – tugri etkazish mumkin. Axborotni Internet tarmoqlarida o’zatish uchun TSP\IP aloqa protokollaridan foydalaniladi. TCP\IP protokoli(protokollar majmuasi) tarmoqlar orasida axborot o’zatishning standart shaklidir vash u qatorda Internetda xam. TCP protokoli (o’zatish boshkaruvi protokoli) axborotlarni bulaklarga(paketlarga) ajratadi va ularni nomerlaydi, sungra IP protokoli xar bir bulakka yuboruvchi va qabul qiluvchi adreslarini axborotini kiritadi va xar bir paketning yetkazilishini ta’minlaydi.

10.5-§. Internetdagi asosiy protokollar va ularning qo’llanilishi

Internet orqali taqdim etiladigan barcha xizmatlar standart protokollar orqali amalga oshiriladi va foydalaniladigan kompyuterlarga bog’liq emas, albatta. Protokollar texnologiyalar orasidagi mantiqiy ko’prik bo’lib kommunikatsiyaning ko’plab elementlarini boshqaradi. Internet protokollari haqidagi axborotni RFC (Request For Comment) da topish mumkin. RFC bu fayl ko’rinishida taqdim etilgan Internet hujjatidir.
Odatda internet tizimidagi barcha prokollar "mijoz-server" sxemasi bo’yicha ishlaydi. Server - bu ma‘lum bir tarmoqda bir guruh kompyuterlar yoki dasturlarga markazlashgan holda xizmat ko’rsatishga mo’ljallangan kompyuter va uning dasturiy ta‘minotidir. Agar server foydalanuvchilar kompyuterlariga kirishlarni, ularga kerakli fayllarni olish va o’zatish imkonini bersa, unda u fayl-server vazifasini bajaradi. Bitta server-kompyuterda bir vaqtning o’zida bir necha xizmatlarni ko’rsatish imkoniyati bo’lishi mumkin, masalan, WWW, FTP, E-mail va Proxy serverlar. Mijoz - bu server resurslaridan foydalanuvchi kompyuter yoki dasturdir. Serverga uning dasturiy imkoniyatlaridan kelib chiqib bir vaqtning o’zida bir nechta mijoz bog’lanib, undan ma’lumotalmashinish imkoniyatiga ega bo’lishi mumkin. Internet tizimida asosan quyidagi protokollar keng qo’llaniladi: