O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta

yadroviy planetar modelini taklif qildi. Bu modelga ko‘ra, atom markazida uning deyarli butun massasi yig‘ilgan musbat zaryadli yadro joylashgan bo‘lib, elektronlar atom ichida tinch tura olmaganligi uchun (chunki bunda ular yadroga qulab tushgan bo‘lardi), ular yadro atrofida xuddi Quyosh atrofida planetalar
112

aylangani singari harakatlanadi (84- rasm). Elektronlar harakatining bunday xarakteri yadro tomonidan kulon kuch- larining ta’siri bilan aniqlanadi. Yadroning zaryadini +Ze deb belgilaymiz, bu yerda Z— butun son bo‘lib, davriy jadvaldagi kimyoviy elementlarning tartib nomeriga yoki shu elementdagi elektronlar soniga teng bo‘ladi. Elektronlarning zaryadi birlik deb qabul qilinsa, yadroning zaryadi

84. 
    rasm.
    

mazkur kimyoviy elementning tartib nomeriga teng ekan. Atom
neytraldir, shuning uchun atom ichidagi elektronlar soni yadroning zar-yadi singari, elementning davriy sistemadagi tartib nomeriga teng.
Yuqorida ko‘rilgan tasavvurlar asosida Rezerford -zarralarning sochilish nazariyasini rivojlantirdi va bu asosida o‘zining mashhur formulasini keltirib chiqardi. Rezerford formulasi quyidagicha:
dN _{ n} ^ Ze^{2  d } _,

2mv²

N


 
^{ } sin ⁴
2
(24.5)

bunda n—sochuvchi yadro konsentratsiyasi, _ — sochilish burchagi, Ze — sochiluvchi zarraning zaryadi, v — zarra tezligi, N — folgaga tushayotgan zarralar soni, _{dN –    d } burchak oralig‘ida sochilgan

zarralar soni, m— zarraning massasi,
d  2  sin   d ^{— fazoviy}

burchak. _ burchakka sochilgan zarralarning soni sochilish burchagiga kuchli bog‘liq bo‘lar ekan va burchakning qiymati kamayishi bilan ularning soni ortar ekan. Shunday qilib, Rezerford atomning nazariy va amaliy planetar modelini kashf etdi, berilgan d fazoviy burchak bo‘yicha
dN
sochilgan - zarralarning ulushi _N ning taqsimotini va yadro o‘lchamini aniqlashga erishdi.