Oʻzbekiston respublikasi raqamli texnologiyalar vazirligi muhammad al-xorazmiy nomidagi toshkent axborot texnologiyalari universiteti

4-rasm. Geoaxborot tizimining qoʻllanilish sohalari.
GAT tizimi toʻrtta asosiy komponentni oʻz ichiga oladi:

• 
  apparat. Bu GAT bilan ishlaydigan kompyuter. GAT hozirda markazlashtirilgan serverlardan mustaqil yoki tarmoqqa ulangan ish stoli kompyuterlarigacha boʻlgan har xil turdagi kompyuter platformalarida ishlaydi;
  
• 
  dasturiy taʻminot. Geografik maʻlumotlarni saqlash, tahlil qilish va vizualizatsiya qilish uchun zarur boʻlgan funktsiyalar va vositalarni oʻz ichiga oladi. Bunday dasturiy mahsulotlarga quyidagilar kiradi: geografik axborotni kiritish va ulardan foydalanish vositalari; maʻlumotlar bazasini boshqarish tizimi (DBMS), fazoviy soʻrovlarni qoʻllab-quvvatlash vositalari, tahlil va vizualizatsiya;
  
• 
  maʻlumotlar. Joylashuv maʻlumotlari (geografik maʻlumotlar) va tegishli jadval maʻlumotlari foydalanuvchi tomonidan toʻplanishi va tayyorlanishi yoki savdo yoki boshqa asosda sotuvchilardan sotib olinishi mumkin. Fazoviy maʻlumotlarni boshqarish jarayonida GAT fazoviy maʻlumotlarni boshqa maʻlumotlar turlari va manbalari bilan birlashtiradi, shuningdek, koʻplab tashkilotlar tomonidan oʻz ixtiyoridagi maʻlumotlarni tartibga solish va saqlash uchun foydalaniladigan DBMS dan foydalanishi mumkin;
  

• 
  ijrochilar. GAT foydalanuvchilari ham tizimni ishlab chiquvchi va unga xizmat koʻrsatuvchi texnik mutaxassislar, ham GAT yordamida kundalik ishlar va muammolarni hal qilishda yordam beradigan oddiy xodimlar boʻlishi mumkin.
  

Geoaxborot tizimida geofazoviy maʻlumotlar bilan ishlashda uning besh tarkibiy qismi yoki komponentlari muhim sanaladi. Bu kompyuter tizimi, dasturiy taʻminot, insoniy resurslar, maʻlumot, tahliliy jarayonlar va zaruriy infratuzilmalar (5-rasm).

5-rasm. Geoaxborot tizimining tarkibiy qismlari.

Kompyuter tizimi – bu geoaxborot tizimini yuritish uchun zarur boʻlgan kompyuter va operativ tizimni nazarda tutadi. Odatda bunday operativ dasturlar turkumiga Windows, Unix yoki Linux kabilar kiradi. Qoʻshimcha ravishda bu tizimga geoaxborot tizimi uchun zarur hisoblangan maxsus monitorlar, digitayzerlar, skanerlar, GPS qurilmalar, printer va plotterlar kerak boʻladi.

Dasturiy taʻminot – geoaxborot tizimi va unda qoʻllaniladigan jihozlarni ishlatish uchun zarur boʻlgan dasturlardir. Barcha dasturlar uchun muhim boʻlgan jihat bu umumiy interfeys, yaʻni menyu, grafik belgilar, buyruqlar tablosi va skriptlardir.
Insoniy resurslar – geoaxborot tizimining maqsad va vazifalarini aniqlab beruvchi malakali geoaxborot tizimi mutaxassislari guruhi va tizimdan foydalanuvchilar nazarda tutiladi.
Maʻlumot – bu biz uchun muhim sanalgan axborotni yaratish uchun zarur boʻladigan va turli xil tizimga kiritiladigan belgilardir.
Infratuzilma va jarayonlar – geoaxborot amallarini bajarish uchun zarur boʻladigan moddiy, tashkiliy va boshqaruv jarayonlarini oʻz ichiga oladi. Infratuzilma deganda zaruriy malaka, maʻlumot standartlari, maʻlumotni saqlash joylari va umumiy tashkiliy masalalar tushuniladi.
Geoaxborot tizimida qoʻllaniladigan maxsus dasturlar asosan ikki turga
boʻlinadi va ular quyidagilardan iborat:

1. 
   Pulli dasturlar. Ular jumlasiga hozirda mashhur boʻlgan ESRI kompaniyasining ArcView oilasidagi dasturlar, GIS MapInfo Professional, AutoCAD Map 3D, Geomedia Professional, Panorama, RemoteView, Bentley Map, Erdas Imagine kabilar kiradi.
   
2. 
   Ochiq kodli dasturlar. Mazkur bepul geoaxborot tizimi dasturlariga Quantum GIS (QGIS), GRASS GIS, gvGIS, ILWIS, JUMP GIS, MapWindow GIS, SAGA GIS, Capaware, FalconView, Kalypso, TerraView, Whitebox GIS kiradi [20].