O’zbekiston respublikasi sog’liqni saqlash vazirligi tibbiy ta’limni rivojlantirish markazi toshkent pediatriya tibbiyot instituti

 

5 

 

Epilepsiya  –  surunkali,  ko’plab  etiologik,  asabiy-  ruhiyati  bilan  bog’lik  bo’lgan 

yagona patogenezi doirasidagi, ko’pincha bolalik va o’smirlik yoshida paydo bo’ladigan 

hamda paroksizmal talvasaga tushish, changak tortib qolish va ozmi – ko’pmi ko’rinishda 

shaxsda uchraydigan kasallikdir. 

MKB -10 - rozi – epilepsiyaG40-47.O’z ichiga oladi: 

G40 – Epilepsiya (MKB 10 -5-bob”Nerv tizimi kasalligi”); 

G41- Epileptik status(MKB 10 -6-bob) 

F02-F07-Epilepsiyada psixik buzilish(MKB 10 -5-bob”Psixik va xatti-harakat 

buzilishlari”); 

F80.3-Landau-Kleffner sindromi(MKB 10 -5-bob). 

 

 

Epilepsiya  bilan  kasallanishning  o’rtacha  darajasi  dunyoning  turli  mamlakatlari 

bo’yicha aniqlangan  hisob – kitoblarga  ko’ra aholi soniga  nisbatdan har 1000  kishiga 5 

holat  to’g’ri  keladi,  umumiy  bolalarga  nisbatdan  esa  qachondir  talvasaga  tushgan, 

tutqanoq  tutgan  bolalar  tahminan  4  marta  ko’pdir  (Kreyndler).  Bu  kasallikning 

boshlanishining 70-80 foizi bolalik  va o’smirlik  yoshiga to’g’ri keladi. Bolalikda paydo 

bo’lgan  epilepsiya  kattalarda  uchraydigan, epilepsiya kasalligining  kelib chikishiga asos 

bo’ladi.  Kattalarda  uchraydigan  epilepsiyaning  oldini  olish  bolalarda  uchraydigan 

epilepsiya kasalligining oldini olish va proffilaktik ishlarni olib borishdan boshlanadi. 

 

Bolalikda  uchraydigan  epilepsiyani  davolash  kattalardagi  epilepsiyani  to’la 

yo’qotolmasa ham, har holda ma’lum darajada chastotasini kamaytiradi, umumiy ma’lum 

bo’lganidek, epilepsiyani keltirib chiqarish holatlari kattalarda kamroq bo’ladi. 

 

Shunday  ekan,  bolalardagi  epilepsiya  faqat  tibbiyotdagina  emas,  balki  ijtimoyi 

sohadagi muhim muomalardan hisoblanadi. 

 

Epilepsiya klinikasini bilish, ayniqsa uning boshlanish darajasini  aniqlash, nafaqat 

nevropatolog va psixiatr vrachlar, balki poliklinikada  ishlovchi barcha vrachlar bilishlari 

kerak,  chunki  epilepsiya  bilan  kasallangan  bemorlar  ko’pincha  uning  boshlanishi 

dastlabki ko’rinishi paydo bo’lganida uchastka vrachiga murojaat qiladilar. 

 

Epilepsiyaning har xil ko’rinishlari masalasida turlicha fikrlar mavjud. 

 

Ko’plar gendan, ya’ni avloddan, yoki essentsial epilepsiya, bunga tashqi holatning 

ta’siri  bo’lmasa  ham  rivojlanadi,  deyishadi.  Demak,  bunday  ko’rinishda  avloddan 

avlodga o’tishi mumkin, deb xisoblanadi. 

 

Shu  bilan  bir  qatorda  etiologik  faktorlarga  bog’liq  bo’lmagan  holda  miya 

faoliyatining  buzilishi,  meningit-entsefalit  asorati  va  shikastlanish  oqibatida  va  boshqa 

sabablarga    ko’ra  paydo  bo’lishi  mumkin.  Xozirgi  paytda  avloddan-  avlodga  o’tish 

epilepsiyasi  bilan  simptomatik  fokal  epilepsiyani  bir-biriga  qat’iy  qarama-qarshi 

quyishdagi tizim yo’qolib, ma’lum bir ko’rinish aniqlandi. 

 

Bu 

ko’rinish  S.N.Davidenkoning  ta’riflashicha:  “epilepsiyaning  hamma 

ko’rinishlarini  bir  qatorga  qo’yish  mumkin,  bir  tomonidan  faqat  avloddan-  avlodga 

o’tishdan  paydo  bo’lgan  holatda,  ikkinchi  tomonda  ommaviy,  aniq  ko’rinishdagi 

ekzogeniy  holatdagini.  Epilepsiya  tushunchasi  alohida  kasallik  sifatida  o’z  kuchida 

qoladi,  klinik  aniqlashning  vazifasi  esa  generalizovan  epileptsiyani  fokal  epilepsiyadan 

qat’iy ajratish  emas, balki  epilepsiyani ozmi- ko’pmi  miqdordagi boshqa kasalliklardan, 

miyaning  shishishi  yoki  qorin  bo’shlig’idagi  infektsiyalar  va  hokozalar  ham  tutqanoq 

tutishiga sabab bo’lishi mumkin.” 

---

 

6 

 

Epilepsiya  nomi  grekchadan  olingan  so’z  bo’lib  “  epilepsus”  ya’ni  “qamrab 

olaman”, - degani. Bu  kasallikning  asosiy belgisi tutqanoq tutish eski ruscha nomlanishi 

”yiqilayotgan kasallik”. 

 

Tutqanoq tutishi, talvasaga tushish epilepsiyaning patologik ko’rinishi bo’lsa ham , 

u  birdan  bir  ko’rinishi  emas,  hatto  u  bu  kasallikning  shart  yoki  albatta  bo’lishi  lozim 

bo’lgan ko’rinishi emas. 

Epilepsiyaning  klinik  paydo  bo’lishini,  davomiyligini  xarakteriga  ko’ra  ikki 

guruhga ajratish mumkin. 

Birinchi guruh – ayni bir vaqtda keskin paydo bo’lib, qisqa vaqt ichida bo’ladigan 

tutqanoq, ya’ni epileptik paroksizmlar. 

Ikkinchi  guruh  –  doimiy,  ta’sirlaganda,  zehn  –  farosat,  kasalning  shaxsiy 

holatlarida o’zgarish bo’lganida. 

Har bir guruhni kasallik belgilariga ko’ra alohida ko’rib chiqamiz. Hozirgi paytda 

epileptik paroksizmning umumqabul qilingan klassifikatsiyasi yo’q. 

Epilepsiya va epileptik sindromlarni xalqaro 

 tasnifi (1989,Nyu-Deli)  

1.

 

Maxsus ixtisoslashgan shakllari (o’choqli,fokal,lokal,partsial) 

 

Idiopatik (yoshga bog’liq bo’lgan debyutlar); 

 

Simptomatik (tanish etiologiyali va verifitsirlangan morfologik buzilishlar); 

 

Kriptogenli. 

2.

 

Epilepsiyani generallashgan shakllari 

2.1. Idiopatik (yoshga bog’liq bo’lgan debyutlar); 

 2.2. Kriptogen va/yoki simptomatik; 

2.3. Simptomatik. 

3.Epilepsiya shakllari,aniq tasnif kerak bo’lmagan xuddi partsial yoki  

 generalashgan. 

4. Maxsus sindromlar. 

 

Xalqaro epilepsiya birlashmasida qabul qilingan Vena klassifikatsiyasini ko’pgina 

olimlar  e’tiroz  qiladi.  Biz  hisoblaymizki,  Lennoks  (1960)  tomonidan  ishlab  chiqilgan 

klassifikatsiya tajribada qo’llashda eng o’ng’ay va omadlisidir.  

Hamma  turli  ko’rinishdagi  epilepsiya  orasida  ta’sirchan  yirik  tutqanoq  tutish 

(grandmal).  Oldindan  xabar  berilish    belgilari.  Yirik  tutqanoq  tutishdan  oldin  bir  necha 

soat yoki kun oldin har xil ko’rinishda funktsional buzilish holatlari ko’rinishida oldindan 

xabar  beriladi.  Qon  aylanish,  nafas  olish,  uyqu,  tanadagi  moddalar  almashuv  yuqori 

bo’lishi, oshqozon buzilishi va oligouriya. 

Ayniqsa, ruhiy holatdagi o’zgarishlarda ko’rinadi: kuchli bezovtalanish yoki hech 

narsaga  aralashmaslik,  qaltirash  kayfiyati,  ta’sirlanishning  kuchayishi,  hayratlanish, 

eksploziv va shiddatlilik. 

Aura – epileptik yiqilishning boshlang’ich fazasi, hushdan ketish, bu haqda kasalda 

xotira  qolishi  mumkin  va  ta’riflay  oladi.  Bu  faza  juda  qisqa  vaqt  ichida  bo’ladi.  Aura 

majburiy  emas,  lekin  60-70%  holatda  kuzatiladi.  Auraning  hamma  aniq  ko’rinishlarini 

birga-bir ko’rsatib o’tish imkoni  yo’q.. Ba’zi kasallar qorinda paydo bo’lgan kuchlanish, 

boshqalari  hech  qachon  his  kilmagan  huzur  –  halovat  (Dostoevskiyning,  “Idiot”idagi 

ko’rsatilganidek).  Aura  murakkab  ko’z,  eshitish  va  boshqa  gallyutsianator  kechinmalar, 

---