O„zbekiston Respublikasi Sog„liqni Saqlash Vazirligi Toshkent farmatsevtika instituti Psixologiya Farmatsiya va sanoat farmatsiyasi fakulteti barcha yo„nalishlari talabalari uchun o„quv-uslubiy qo„llanma Toshkent-2018

Muloqotning psixologik va pedagogik xususiyatlari.
Muloqot qonuniyatlarini bilish hamda uni o`rnatish malakalari va qobiliyatlarini
rivojlantirish
har
bir
kishi
uchun
muhimdir.
Har bir kishining o`z “Men”i atrofdagilar bilan bo`ladigan muloqot jarayonida
shakllanadi. Shaxsning hayot yo`llari avval oilada, bog`cha, maktab, institut, ishxona,
keksalar orasida, ya‟ni guruh va jamoalarda rivojlanadi. Bizning yuksak mahnaviy
ehtiyojlarimizdan biri - bu muloqotga bo`lgan ehtiyojdir. Muloqotga bo`lgan
ehtiyojimiz qondirilmasa, ongimiz ham rivojlanmaydi. Shuning uchun biz doimo
muloqotga bo`lgan ehtiyojlarimizni qondirishimiz lozim. Kimlar bilandir bo`lgan
muloqotdan qoniqish hosil qilamiz, lekin ayrim hollarda esa biz qoniqmaslikni his
qilamiz.
Pedagogik muloqot - bu muloqot turlaridan biri bo`lib, pedagogik faoliyatda
muhim o`rin tutadi. Biz guruh va jamoaga kirar ekanmiz, doim unda turli rollarni
bajarishga to`g`ri keladi. Rasmiy guruhda boshliq rolini o`ynasak, kasalxonada bemor,
do`konda haridor, oilada rafiq yoki rafiqa, ota-ona oldida esa farzandlik rolini
bajaramiz. Pedagogik muloqotda ta‟lim psixologiyasi, tarbiyaning psixologik asoslari,
o`qituvchi va o`quvchi munosabatlari, o`qituvchi psixologiyasi, maktablarda ta‟lim-

---

118

tarbiya jarayonlarini boshqarish muhim o`rinni egallaydi. Ijtimoiy psixologiya turli
ijtimoiy guruhlar, jamoaning psixik namoyon bo`lishi, katta guruhlar - jamoalarning
kayfiyati, tafakkuri, raqobati kabilarni o`rganadi. Bu masalalarni hal qilishda muloqot 
psixologiyasi katta ahamiyatga ega. Boshqaruvda rahbarlarda nutq qobiliyatining
rivojlanishi, shuningdek, xodimlar bilan til topa olish uchun muloqot psixologiyasini
bilish zarur. Siyosatchilarda notiqlik mahorati shakllangan bo`lishi kerak, bunda ularga
muloqot psixologiyasini yaxshi bilishlari yaqindan yordam beradi. Muloqot din
psixologiyasi uchun ham juda katta ahamiyatga ega. Din psixologiyasi diniy ong
xususiyatlari, uning psixologik va ijtimoiy asoslari, vazifalari, tizimi, diniy his -
tuyg`ular, diniy guruhlar psixologiyasini o`rganishda albatta muloqot sirlari, muloqot
madaniyatini bilishga asoslanadi. Demak, muloqot psixologiyasi psixologiyaning
barcha tarmoqlari bilan bog`liq holda rivojlanadi. O`zbek tiliga davlat maqomi
berilganidan keyin birmuncha ijobiy o`zgarishlar yuz berdi, ularning bir qismi milliy
istiqloldan so`ng amalga oshirildi. Mamlakatimizdagi davlat hujjatlari ona tilida
rasmiylashtirilmoqda, yig`ilishdagi mahruzalar o`zbek tilida qilinmoqda.
Ijtimoiy hayotdagi katta yutuqlar bilan bir qatorda, shaxslararo munosabatlarda
til odobi, nutq madaniyatida buzilishlar davom etmoqda, o`zbek tilining mo`saffoligi,
aniq va lo`ndaligi, mantiqiyligi, ohangdorligi va silliqligi muloqotda o`z ifodasini topa
olmayapti, natijada uzatilayotgan fikrlarni idrok qilish qiyinlashmoqda. Muloqot
psixologiyasining
asosiy
maqsadi,
avvalo
nutq
madaniyatini
yoshlarda
shakllantirishdir. Shuningdek, o`qitish jarayonida bo`lajak mutaxassislarga muloqot
madaniyati, muomala sirlarini singdirish, guruh va jamoalarda o`zaro munosabatlarni
muloqot orqali yaxshilashdir. Muloqotning nazariy va metodologik muammolarini hal
qilish, muloqotni nutq bilan birgalikda rivojlanishini tahminlash fanning asosiy
maqsadini tashkil qiladi.