46
dam ya‘ni ona vaqtincha tashlab qo‘ygan mashg‘ulotlariga qaytganda (‖Aytaylik,
uzilgan kar‘erani‖, (‖mansab pog‘onalarini‖) tiklash yoki keyingi bolani tug‘ish
kuchayishi mumkin. Turli madaniyatlarda ishonch yoki shubhalanishga o‘rganish
usullari
bir-biriga mos kel,aydi, lekin inson onasiga nisbatan bo‘lgan ishonch
darajasidan kelib chiqib, ijtimoiy olamga ishonadi degan tamoyil universaldir.
E.Erikson go‘daklik davridagi ritualizatsiya (odat-tusiga kirib qolgan tartib-
qoidalar) mexanizimining juda katta ahamiyatini ko‘rsatgan.
Odat tusiga kirib
qolgan tartiblardan asosiysi-o‘zaro sezish, tanish, bu butun hayot davomida
saqlanib qoladi va boshqa odamlar bilan bo‘lgan barcha munosabatlarga singadi.
Umid-(o‘zining madaniy olamiga nisbatan optimizm)- bu ‖ishonch va
ishonchsizlik‖ o‘rtasidagi nizoni muvaffaqiyatli hal etish natijasida hosil
bo‘ladigan egoning birinchi xususiyatidir.
Fransuz psixologi Anri Vallon go`dakda ijtimoiy ta‘sirlanish ortib borishini
atroflicha tadkik kilgan olimdir.Uning ta‘kidlashicha , yarim yoshli bolada boshqa
odamlardan farkli ravishda javob rеaktsiyasi (ta‘siri) o‘zining yukori boskichiga
kutariladi.Bola 6 oyligida boshqa kishilarning imo-ishorasiz ta‘siriga javob bеrishi
(ta‘sirlanishi)50%
tashqil qiladi, еtti oyligida esa aynan shu rеaktsiya 20% ga
kamayadi,ammo imo –ishora orkali mulokot 41%ga ortadi; еtti sakkiz oylikda
boshqa kishilarga talpinish, tabassum qilish birinchi yarim yillikdagidan 4marta
kupdir.
O‘yin faoliyatidagi tabassum jonlanish , shodlik
tuygulari avval fakat
kattalar ishtirokida namoyon bo‘ladi.vakt utishi bilan uyinnnig o‘zi bolaga
kuvonch bagishlaydi.
Bolada kurkuv xissi kishilarni tanish va notanishga karindosh va bеgonaga
ajratish, nikobni farklash jarayonida vujudga kеladi.Shuning uchun ijtimoiy tajriba
va kunikmalarni o‘zlashtirishda, biror xolatni yakkol aks ettirishda go`dak
kattalarga taklid qiladi.Taklidchanlik bolaning ijtimoiylashuviga kеng
imqoniyatlar yaratadi va faoliyatining yanada takkomillashuviga turtki bo‘ladi.
Go`dak xayotining
dastlabki oylaridan boshlabok , uyin faoliyati uning
xayotida muxim urin egallaydi va go`dakda kurib va eshitib idrok qilish ukuvini
47
ustiradi,jismlarning rangi ,shakli,katta-kichikligini ajrata olish kobiliyatini
rivojlantiradi.Uyin faoliyati go`dakning borlikni bilishda
va uni aks ettirishda
muxim rol‘ uynaydi.
Go`dakning kattalar bilan o‘zviy bog‘liqligi majburiy mulokotga kirishishni
taqqazo qiladi.Shaxslararo aloka o‘rnatish zarurati bolada novеrbal, nutqsiz
mulokotning maxsus shakli paydo bo‘lishiga olib kеladi.
Go`dakda o‘zgalar nutqini idrok qilish va
unga javob bеrishga intilish,
xususan ko‘zg‘atuvchiga javoban u yoki bu xarakatni amalga oshirish
murakkablashib boravеradi.
Dеmak uch oylik go`dak gapirayotgan odamni o‘z ko‘zlari bilan topish
imqoniyatiga ega bo‘ladi, chunki unda shu paytgacha tovush manbaini izlash
ukuvi shakklanadi.Shunga kura bola tovush kеlgan tomonga karab,so‘zlovchiga
munosabatini xis-tuyguga urab ifodalay oladi.
Go`dak xayotining birinchi yarim yilida
turli xususiyatlarga ega
analizatorlar rivojlanib oriеntirlash rеaktsiyasi anikrok ifodalana boshlaydi.Shartli
rеflеkslar kulami tobora kеngayishi natijasida vokеylikka xissiy munosabat
takkomillashadi. Go`dak xayotining ikkinchi yarim yilligida esa u kattalarning
imo- ishoralarini tushunib idrok qila boshlaydi.Faol nutq alomatlarining vujudga
kеlishi bilan go`daklik davri tugaydi va ilk bolalik yosh davri boshlanadi
Dostları ilə paylaş: